Τι μπορούμε να μάθουμε από την Αυτοβιογραφία της φεμινίστριας Maria Mies

Maria Mies, Das Dorf und die Welt: Lebensgeschichten Zeitgeschichten
Μια αυτοβιογραφία

Γράφει η Άννα Κωστούλα

Την περίοδο της καραντίνας έφτασε στα χέρια μου, δώρο από γερμανίδες φίλες φεμινίστριες, η αυτοβιογραφία της Maria Mies, γερμανίδας φεμινίστριας, η οποία συμμετείχε στο λεγόμενο 2ο κύμα του φεμινιστικού κινήματος, αυτό που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 και αναπτύχθηκε παράλληλα με τα υπόλοιπα κινήματα της δεκαετίας αυτής. Γι’ αυτό τον λόγο θεώρησα ότι η παρουσίαση του βιβλίου, παρόλο που δεν έχει μεταφραστεί ακόμη στα ελληνικά, θα είχε ενδιαφέρον και θα μπορούσε να συμβάλει θετικά στη γενικότερη συζήτηση που αναπτύσσεται στον χώρο του φεμινισμού και της αριστεράς.

Η ΜΜ εκπροσωπεί την τάση του φεμινιστικού κινήματος, που στην Ελλάδα έγινε γνωστή ως άποψη της Silvia Federici, Wages for Housework (Μισθοί για την οικιακή εργασία). Για να καταλήξει σε αυτό το σύνθημα η τάση αυτή, προηγήθηκε μια ανάλυση με βάση τη μαρξιστική θεωρία και άρα μια σύνδεση των προβλημάτων της γυναίκας με αυτά της γενικότερης οικονομικής οργάνωσης, η οποία είναι η καπιταλιστική.

Άλλη κύρια τάση σε αυτή τη φάση του φεμινιστικού κινήματος ήταν η διεκδίκηση ίσων δικαιωμάτων με αυτά των ανδρών. Ένα αίτημα, τέλος, που παραμένει και σήμερα ενεργό, ήταν αυτό της ποσόστωσης των γυναικών σε θέσεις- κλειδιά.

Στην αυτοβιογραφία της η ΜΜ δίνει τον τίτλο Das Dorf und die Welt, δηλαδή “Το χωριό και ο κόσμος”.Ο τίτλος δεν δηλώνει μόνο την καταγωγή της αλλά και μια εξέλιξη της σκέψης της και συνεπώς μια τάση του γενικότερου κινήματος του αριστερού χώρου. Το “χωριό” γίνεται ένα σύμβολο και παράδειγμα για τον τρόπο λειτουργίας των κοινών.

Πρόκειται για μια πολιτική βιογραφία στην οποία συναντάμε τη γενιά που ενηλικιώνεται μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και αυτό γιατί η ΜΜ γεννήθηκε το 1931 σε ένα χωριό της Βόρειας Γερμανίας σε απόσταση 30 χιλιομέτρων από τα βελγικά σύνορα, έβδομο παιδί μιας δωδεκαμελούς καθολικής οικογένειας. Η πλειοψηφία των κατοίκων του χωριού της εκείνη την περίοδο ήταν αγρότες ελάχιστα εξαρτημένοι από το χρήμα, οι οποίοι αντάλλασσαν μεροκάματα,υπηρεσίες και προϊόντα με κάποιους λίγους εργάτες γης και τεχνίτες.

Στο τέλος της αφήγησης το χωριό της έχει μετατραπεί σε ένα προάστιο ή σε εξάρτημα μιας μεγάλης πόλης. Η πλειοψηφία των κατοίκων ασχολούνται πλέον με βιομηχανικές εργασίες ή μεταναστεύουν. Στον αγροτικό τομέα παραμένουν μόνο δύο οικογένειες.

Στην αφήγησή της η ΜΜ δίνει ιδιαίτερη προσοχή στην εκπαίδευση και έχει δίκιο∙ ένα σχολείο με καλούς δασκάλους δεν είναι αυτονόητο για ένα παιδί από αγροτική οικογένεια. Αυτό φαίνεται και από τον τρόπο με τον οποίο η ΜΜ αναφέρεται στους “καλούς δασκάλους”: “είχα την τύχη εγώ, ένα παιδί από χωριό, να έχω δασκάλους που μας μετέφεραν τον ενθουσιασμό για τη γνώση, τόνιζαν τη δημιουργικότητα και όχι τον ανταγωνισμό. Επέμεναν στην καλλιέργεια της ελεύθερης σκέψης και στo πνεύμα της κοινότητας και όχι του ατομικισμού”.

Εντύπωση προκαλεί η καταγωγή αυτών των λίγων καλών δασκάλων που είχε την τύχη να συναντήσει στη μεταπολεμική Γερμανία. Πολλοί προέρχονταν πολιτικά από τα κινήματα και τις συζητήσεις για την παιδεία που έλαβαν χώρα την εποχή του μεσοπολέμου τόσο στη Γερμανία όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Οι δάσκαλοι αυτοί με την άνοδο του φασισμού έχασαν τις θέσεις τους. Κάποιοι, αφού επιβίωσαν τον πόλεμο και τον φασισμό, επανεντάχθηκαν στο εκπαιδευτικό σύστημα.

Στο σχολείο της σημαντικό θέμα ήταν η ηθική που στήριξε το πολεμικό πνεύμα. Αυτή η συζήτηση επέδρασε στη διαμόρφωση της γενιάς της, στην οποία αναφέρεται ως εξής: “… είχαμε βιώσει την επανόρθωση της Γερμανίας μέσα από τα ερείπια. Τα χρόνια αμέσως μετά τον πόλεμο μου έδωσαν την αίσθηση ότι ζούσα στην αρχή μιας μεγάλης αλλαγής σε μια εποχή που υποσχόταν ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο”. Πρόκειται ακριβώς για εκείνη τη γενιά που αργότερα, δηλαδή τη δεκαετία του 1960, εναντιώθηκε στον πόλεμο του Βιετνάμ και στην αποικιοκρατική πολιτική των ευρωπαϊκών χωρών.

Ας κάνω και την υποσημείωή μου ως συγγραφέας: Δεν μπορώ να μην κάνω τη σύγκριση των κινημάτων του ‘60 που είναι κυρίως αντιπολεμικά, με αυτά του σήμερα. Ενώ τώρα είμαστε περικυκλωμένοι από πολέμους, τα κινήματα του αριστερού χώρου μιλούν μόνο για τους πρόσφυγες.

Επιστρέφοντας: Στις αρχές του γερμανικού θαύματος (όπως χαρακτηρίζεται η μετά τον πόλεμο εποχή) η ΜΜ μπαίνει στην υπηρεσία του Ινστιτούτου Γκαίτε και εργάζεται ως δασκάλα της γερμανικής γλώσσας στην Ινδία. Εκεί έρχεται σε επαφή με μια διαφορετική κουλτούρα και μια άλλη μορφή πατριαρχίας που επιτρέπει ή και ενθαρρύνει τις γυναίκες να σπουδάσουν. Κάποιες φτάνουν να κατέχουν σημαντικές θέσεις στη διοίκηση. Πολύ πριν από τη Thatcher, το 1959, η Ινδία έχει ως πρόεδρο του Κογκρέσου την Ίντιρα Γκάντι. Η Μ.Μ. συγκρίνει συνεχώς τη δική της θρησκευτική και κοινωνική κουλτούρα με αυτήν της χώρας στην οποία ζει.

Πολύ αργότερα, το 1967, στη Γερμανία πια, όταν αποφασίζει να σπουδάσει κοινωνιολογία, συναντά ή, όπως λέει η ίδια, “είχε την τύχη να συναντήσει” έναν πεφωτισμένο δάσκαλο σε πανεπιστήμιο της πόλης Köln. Έναν καθηγητή με μια ευρύτητα πνεύματος και μόρφωσης τέτοια που του επέτρεψε να παρακάμψει τα τυπικά εμπόδια (η ΜΜ δεν είχε βασικές πανεπιστημιακές σπουδές στην κοινωνιολογία) και να την εντάξει κατευθείαν σε πρόγραμμα διδακτορικού στην κοινωνιολογία. Άλλωστε στις αποσκευές της από την πεντάχρονη παραμονή της στην Ινδία έχει ήδη μια εργασία – έρευνα για τις γυναίκες των μεσαίων στρωμάτων της χώρας που συμμετείχαν στην ανώτερη εκπαίδευση.

Αυτή την εμπειρία δέχθηκε ο καθηγητής της ως αντίστοιχη των βασικών σπουδών στην κοινωνιολογία και την ενθάρρυνε να εξετάσει το θέμα της πατριαρχίας και τις μορφές που παίρνει στην Ινδία. Η διατριβή της επικεντρωνόταν στην ομάδα των γυναικών των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων που, όπως προαναφέρθηκε, έμπαιναν στην ανώτατη εκπαίδευση.

Σε ομάδες μελέτης που οργάνωναν οι φοιτητές εκτός πανεπιστημίου ανακαλύπτει και μελετά τον Μαρξ, ενώ στις φεμινιστικές ομάδες μελετά με τις γυναίκες τη Ρόζα Λούξεμπουργκ.

Μιλάμε για τις χρονιές 1967, 1968! Παντού γίνονται μεγάλες διαδηλώσεις ενάντια στον Πόλεμο και στον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας.
Δύο βασικά γεγονότα κινητοποιούν το ενδιαφέρον του πλατύτερου κοινού στη Γερμανία. Το 1967, σε διαδήλωση ενάντια στην επίσκεψη του Σάχη της Περσίας στη Γερμανία σκοτώνεται από έναν αστυνομικό ο φοιτητής Ohnesorg.

Το 1968 σε εκδήλωση ενάντια στην παραπληροφόρηση που καλλιεργούσε ο τύπος, μέσω της εφημερίδας Bild που έλεγχε η εκδοτική ομάδα Springer, κάποιος πυροβολεί στο κεφάλι τον Rudi Duschke, τον κύριο ομιλητή. Ο Duschke πεθαίνει κάποια χρόνια αργότερα από το τραύμα.

Το αντιπολεμικό κίνημα γίνεται μοιραία και κίνημα αντιεξουσιαστικό.
Αυτά τα γεγονότα αναγκάζουν και τον γενικότερο πληθυσμό να πάρει θέση προκαλώντας το ενδιαφέρον ενός σαφώς ευρύτερου κοινού . Με τα λόγια της ΜΜ, “Τα αιτήματα των φοιτητών γίνονται θέματα συζήτησης στο οικογενειακό τραπέζι πολλών πολιτών”.

Η εξέλιξη αυτή αναγκάζει και την ιεραρχία των δύο επίσημων εκκλησιών (καθολική και ευαγγελική εκκλησία) να πάρουν θέση. Ήδη κατηγορούνταν για τη σιωπή τους κατά τη διάρκεια του φασισμού. Παρόλα αυτά οι ιεραρχίες των δύο εκκλησιών παραμένουν σιωπηλές. Κάποιοι ακτιβιστές και ακτιβίστριες, με τη βοήθεια θεολόγων από το κίνημα της θεολογίας της απελευθέρωσης, όπως η Dorothee Sölle, οργανώνουν νυχτερινές συναντήσεις σε χώρους των εκκλησιών. Στόχος αυτών των συναντήσεων είναι να φέρουν το πλατύτερο κοινό σε επαφή με τα κοινωνικά κινήματα.

Η ΜΜ περιγράφει εκτενώς τις “Βραδινές Συζητήσεις” ή Βραδινούς Διαλογισμούς”, όπως τους αποκαλούσαν τότε, που οργανώθηκαν στην Κολωνία συχνά με τη σιωπηρή συναίνεση της επίσημης ιεραρχίας των εκκλησιών. Στόχος των συναντήσεων είναι η συζήτηση με ένα κοινό που δεν έχει την ομοιογένεια των φοιτητικών ομάδων.

Πριν από τη συνάντηση μια ομάδα πρότεινε στη συνέλευση ένα θέμα και αναλάμβανε τη θεωρητική προετοιμασία για τη συζήτηση. Η ομάδα είχε ένα χρονικό περιθώριο για να προετοιμαστεί κατάλληλα. Μετά τη θεωρητική συζήτηση, αποφάσιζαν για τις λύσεις, άρα για τις δράσεις. (1)

Η μέθοδος οργάνωσης και διεξαγωγής των συζητήσεων είναι για τη ΜΜ ένα πανεπιστήμιο. Η ίδια ως ενεργό μέλος συμμετέχει στη συζήτηση για τη θέση της γυναίκας στη γερμανική κοινωνία. Αργότερα, υιοθετεί αυτή τη μέθοδο στις ερευνητικές ομάδες που οργανώνει με τους φοιτητές.
Ένα άλλο θέμα που αναφέρει ενδεικτικά η ΜΜ για να αναδείξει την ατμόσφαιρα αυτών των συναντήσεων είναι “Ο φαύλος κύκλος της αναπτυξιακής βοήθειας στον τρίτο κόσμο” του οποίου την παρουσίαση ανέλαβαν φοιτητές.

Επειδή αυτή η παρουσίαση γράφεται στον απόηχο των γεγονότων στα ΕΠΑΛ Σταυρούπολης της Θεσσαλονίκης, σκεφτόμουνα πόσο πιο παραγωγική θα ήταν μια τέτοια μέθοδος συζητήσεων στην περιοχή από μια αντιφασιστική συναυλία, χωρίς, βέβαια, να αποκλείεται η δεύτερη. Η συζήτηση πάντα δίνει τροφή και δύναμη στον νου να αντισταθεί.

Ως ερευνήτρια κοινωνιολογίας πλέον, με θέση για ένα διάστημα σε πανεπιστήμιο της Ολλανδίας, επισκέπτεται ξανά την Ινδία. Η μελέτη της αυτή την φορά δεν περιορίζεται στα μεσαία στρώματα. Με τη βοήθεια μιας ομάδας γυναικών από την Ολλανδία μελετά τον ρόλο των γυναικών στην οικονομία των αγροτικών περιοχών και ιδιαίτερα των χωριών. Μάλλον μελετά τον τρόπο που οι δυτικές εταιρείες ιδιοποιούνται την οικιακή εργασία, δηλαδή την εργασία των γυναικών. Για παράδειγμα, έμποροι έφερναν νήματα στις γυναίκες για να πλέξουν δαντέλες που κατέληγαν στις αγορές της Δύσης. Η εργασία των γυναικών πληρωνόταν πολύ λίγο. Αυτό ίσχυε και στις αγροτικές καλλιέργειες. Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε “Hausfrauisierung von Arbeit” ή στην αγγλική εκδοχή της “Housewification of work “. Στα ελληνικά θα το έλεγα “νοικοκυροποίηση της εργασίας”, κάτι που γίνεται στις μέρες μας με τους υπολογιστές και τη δουλειά από το σπίτι.

Η μελέτη των προβλημάτων των γυναικών σε αυτές τις περιοχές οδηγεί τη ΜΜ στο συμπέρασμα πως τα προβλήματα των γυναικών στην Ινδία συνδέονται με την παγκοσμιοποίηση, άρα με τον καπιταλισμό ο οποίος κάνει χρήση των τοπικών πατριαρχικών δομών για να έχει φτηνά εργατικά χέρια.

Η θεωρία του Μαρξ τη βοηθάει να δει τη λειτουργία του καπιταλισμού σε μια χώρα του Παγκόσμιου Νότου, που παλιότερα ονομαζόταν τρίτος κόσμος, όπως η Ινδία. Η εμπειρία του χωριού, από την άλλη, όπως το έζησε στα παιδικά της χρόνια, λειτουργεί ως παράδειγμα μιας οικονομίας που δεν στηρίζεται στην παράλογη παραγωγή αλλά στην αυτάρκεια και που στο πλαίσιό της οι λύσεις των προβλημάτων είναι οικολογικές.

Όμως σε όλες τις μελέτες της προέχει το θέμα της γυναίκας το οποίο για τη ΜΜ συνδέεται πάντα με τη γενικότερη οργάνωση του οικονομικού συστήματος. Πάντα αναφέρεται στην πατριαρχία σε σχέση με τον Καπιταλισμό, σε μια περίοδο που το φεμινιστικό κίνημα (2ο κύμα) είχε ως κύριο αίτημα, όπως προαναφέρθηκε, τα ίσα δικαιώματα και το θέμα της ποσόστωσης των γυναικών. Αποτέλεσμα αυτών των εμπειριών είναι το έργο της Patriarchy and Accumulation on a World Scale: Women in the International Division of Labour”, το οποίο εκδόθηκε πρώτα στα αγγλικά το 1986. Ο τίτλος δείχνει τον προσανατολισμό της ανάλυσής της.

Η Ολλανδία της έδωσε ακόμη την ευκαιρία να συνεργαστεί και να έχει ως σπουδάστριες γυναίκες από τις πρώην αποικίες. Η ΜΜ ενθάρρυνε τις φοιτήτριές της να μελετήσουν από τη δική τους σκοπιά (κουλτούρα) τις φεμινιστικές ομάδες της Ολλανδίας.

Σταθερή βάση της παραμένει το πανεπιστήμιο στην Κολωνία που είναι κοντά στον τόπο καταγωγής της και στο οποίο επιστρέφει ύστερα από την ολιγόχρονη συνεργασία με το πανεπιστήμιο στην Ολλανδία.

Ένα άλλο θέμα που απασχόλησε την ΜΜ καθώς και μια ευρύτερη ομάδα του φεμινιστικού κινήματος της εποχής (δηλαδή το 1985) είναι η βιοτεχνολογία.

Αφορμή στάθηκε η επιτυχής αναπαραγωγή ζωής σε δοκιμαστικό σωλήνα. Μια μερίδα του φεμινιστριών είδαν αυτή την ανακάλυψη ως μια ακόμη δυνατότητα εκπόρνευσης του γυναικείου σώματος. Βλέπε παρένθετες μητέρες, έναν θεσμό που στις μέρες μας έχει πάρει νομική υπόσταση και δίνει τη δυνατότητα σε κάποιες γυναίκες να χρησιμοποιούν τη μήτρα τους για τα παιδιά κάποιων άλλων που έχουν τα λεφτά για να το κάνουν.

Οι φεμινίστριες χαρακτήρισαν αυτή την “τεχνική εξέλιξη” “Πορνεία αναπαραγωγής”, στα αγγλικά “Reproduction Prostitution”. Στο σημείο αυτό η ΜΜ αναφέρει την Αμερικανίδα δημοσιογράφο Gena Corea η οποία σε ομιλία της είπε πως “ως τώρα οι γυναίκες ως πόρνες πουλούσαν το αιδοίο τους, από δω και πέρα όσες θα βρεθούν σε μεγάλη ανάγκη θα εκπορνεύονται με τη μήτρα τους ή με άλλα όργανα αναπαραγωγής. Το σώμα της γυναίκας κατακτάται από τον καπιταλισμό”.

Η συζήτηση για το θέμα των επιστημονικών ερευνών που αφορούν τη βιοτεχνική φέρνει τις γυναίκες σε αντιπαράθεση.Το φεμινιστικό κίνημα διχάζεται. Οι λεσβίες βλέπουν την τεχνική αυτή ως μια δυνατότητα τεκνοποίησης. Άλλες ως μια δυνατότητα που δεν αφορά μόνο την τεκνοποιία αλλά και την επέμβαση του ανθρώπου στη φύση.

Η ομάδα στην οποία ανήκει η ΜΜ ανήκει στην κατηγορία που στέκεται κριτικά απέναντι στο θέμα της βιοτεχνολογίας. Θεωρούν τις έρευνες που αφορούν τη βιοτεχνολογία μια ακόμη μέθοδο του καπιταλισμού να ιδιοποιηθεί τη φύση. Απόδειξη: το πατεντάρισμα των σπόρων των φυτών και τα μεταλλαγμένα. Την επικινδυνότητα αυτών των ερευνών την συγκρίνουν με την ανακάλυψη της ατομικής βόμβας.

Εντύπωση προκαλεί το εύρος της συζήτησης την εποχή εκείνη. Τον Απρίλιο του 1985 η ομάδα κατάφερε να διοργανώσει ένα συνέδριο στη Bonn το οποίο παρακολούθησαν 2000 άνθρωποι.

Εδώ θα πρέπει να αναφερθεί πως από τις αρχές του δεύτερου φεμινιστικού κινήματος οι γυναικείες ομάδας ασχολήθηκαν με το θέμα της επιστήμης και ιδιαίτερα της ιατρικής και τη στάση της ιατρικής απέναντι στις γυναίκες. Τελευταία μια ομάδα έχει μεταφράσει στα ελληνικά ένα βιβλίο που φέρει τον τίτλο “Μάγισσες, Μαίες, νοσοκόμες”. Το βιβλίο είναι προϊόν των συζητήσεων που έγιναν από μια μικρή ομάδα γυναικών στις ΗΠΑ το 1973. Στο οπισθόφυλλο οι μεταφράστριες γράφουν: “Οι γνώμες που εκφράζουν οι συγγραφείς είναι κινηματικές και παράχθηκαν από τις γυναίκες που οργανώθηκαν σε δεκάδες ομάδες αυτοσυνείδησης, σε πανεπιστήμια και γειτονιές” και συμφωνώ απόλυτα μαζί τους. Η συζήτηση γρήγορα απλώνεται στον δημόσιο χώρο. Αναγκάζονται και οι ειδικοί να πάρουν μέρος ως αντιπρόσωποι των ερευνητικών προγραμμάτων.

Ψάχνοντας για υλικό οι φεμινίστριες ανακάλυψαν την ύπαρξη ενός αρχείου με θέμα τις έρευνες της βιοτεχνολογίας. Μια γιατρός, η Beate Zimmermann, με μια μικρή ομάδα γυναικών είχαν ξεκινήσει τη συλλογή σχετικού υλικού με στόχο να τεκμηριώσουν την κριτική τους στάση. Το αρχείο αναφέρεται ως Αρχείο της Essen (Gen-Archiv Essen), της πόλης στην οποία ιδρύθηκε.

Η Beate Zimmermann (Essen Archiv ) Alte und neue Eugenik γράφει για τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του Αρχείου: “στα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του Αρχείου υπήρχε μια αμφιβολία, αμηχανία, στο να αμφισβητήσει κανείς τις επιστημονικές αλήθειες, αν και οι κοινωνικές συνέπειες ήταν τόσο εμφανείς, ώστε γυναίκες ιδιαίτερα αποφάσισαν να εντάξουν αυτό το θέμα στις συζητήσεις τους, να το επεξεργαστούν, να το κατανοήσουν και αντίστοιχα να παρακολουθήσουν τις σχετικές με το θέμα δημοσιεύσεις. Έτσι κάπως άρχισε η ιστορία αυτή του Αρχείου της Έσσεν (Gen-Archiv Essen)”.

Είναι εντυπωσιακό πώς η μοναχική και λεπτομερής δουλειά που κάνει για χρόνια μια γιατρός με τη βοήθεια μιας μικρής ομάδας, αργότερα γίνεται στήριγμα στις δημόσιες συζητήσεις που ξεκινάει ένα κίνημα.
Με το άνοιγμα της συζήτησης στο πλατύ κοινό και τη γνωστοποίηση του Αρχείου της Έσσεν, η αστυνομία το κατάσχει σε μια νύκτα με την κατηγορία ότι υποκινεί σε εξέγερση. Ωστόσο η παρέμβαση του κινήματος τους αναγκάζει να το επιστρέψουν. Η ΜΜ αναφέρει πως το αρχείο υπάρχει και σήμερα. Θεωρείται το καλύτερο αρχείο για το θέμα της βιοτεχνολογίας το οποίο συμβουλεύονται ερευνητές και σπουδαστές.

Η βιοτεχνική με το πατεντάρισμα σπόρων έδωσε τη δυνατότητα σε βιομηχανίες να ασκούν έλεγχο στην αγροτική παραγωγή και στην προώθηση των μεταλλαγμένων.

Οι φεμινίστριες γύρω από την ομάδα της ΜΜ, εξήγησαν τα φαινόμενα αυτά ανατρέχοντας στην άποψη της Ρόζας Λούξεμπουργκ ότι ο καπιταλισμός για τη συσσώρευση πλούτου χρειάζεται τη συνεχή επέκταση σε νέους χώρους. Οι φεμινίστριες είδαν την επιστήμη και την τεχνολογία ως εργαλεία στην υπηρεσία της επέκτασης του καπιταλισμού σε νέους τομείς πέρα από το κλασικό, κατά τον Μαρξ, προλεταριάτο.

Όμως αυτά δεν είναι τα μόνα θέματα με τα οποία ασχολούνται οι φεμινίστριες με τις οποίες συνεργάζεται η ΜΜ. Συμμετέχουν επίσης ενεργά στο κίνημα ενάντια στη χρήση της πυρηνικής ενέργειας και της εγκατάστασης των πυραύλων Pershing.(2)

Το 1983 το ΝΑΤΟ αποφάσισε να εγκαταστήσει στη Γερμανία τους πυραύλους Pershing στην περιοχή Hunsrück. Το γεγονός αυτό πυροδότησε ένα νέο κίνημα ειρήνης ιδιαίτερα στη Γερμανία. Οι φεμινίστριες αντέδρασαν με τον δικό τους τρόπο. Ένας μεγάλος αριθμός γυναικών συγκεντρώθηκε στην περιοχή. Στην αρχή οργάνωσαν έναν χώρο camping και διαδήλωναν στον χώρο εγκατάστασης των πυραύλων. Οι διαδηλώσεις συνοδεύονταν από συζητήσεις πάνω στο θέμα της ειρήνης αλλά και στην ανάλυση των εξουσιαστικών σχέσεων. Η πρωτοβουλία αυτή συγκέντρωσε έναν μεγάλο αριθμό γυναικών στην περιοχή, οι οποίες έγιναν το κέντρο μιας φεμινιστικής τάσης που δεν έστεκε μόνο στα προβλήματα των γυναικών στην κοινωνία ως έχει, αλλά αναζητούσαν πολιτικές λύσεις για την ειρήνη γενικότερα και την κατάργηση των εξουσιαστικών σχέσεων ενάντια στο οικονομικό σύστημα που στήριζε την καταστροφή της φύσης και του ανθρώπου.

Αυτό που εντυπωσιάζει στην Αυτοβιογραφία της ΜΜ ήταν η επιμονή της να συνδέει το γυναικείο ζήτημα με τα βασικά κινήματα της εποχής της.
Όταν περιέγραφα σε κάποιες φίλες το περιεχόμενο του βιβλίου, δηλαδή τις δραστηριότητες και τα κινήματα στα οποία συμμετείχε η ΜΜ πάντα ως φεμινίστρια, πολλές (αλλά και πολλοί) αναρωτιούνταν ποια μπορεί να είναι η σχέση του θέματος των εξοπλισμών,για παράδειγμα, με το γυναικείο κίνημα. Απαντούσα με τα λόγια της ΜΜ: οι γυναίκες είναι ενάντια στις δομές εξουσίας και είναι χρέος τους να φέρουν την άλλη ματιά στα πράγματα.

Άλλωστε οι ερωτήσεις αυτές με έπεισαν πως έπρεπε να κάνω τη βιογραφία της ΜΜ γνωστή. Γιατί η βιογραφία της ΜΜ είναι η βιογραφία μιας πτυχής του φεμινισμού που έχει κάπως παραμερισθεί ή πολλές φορές αγνοείται.
Ακούμε όμως πολύ πιο συχνά για τον φεμινισμό που ζητάει τη πρόσληψη των γυναικών σε όλες τις βαθμίδες στο στρατιωτικό κατεστημένο. Αυτό έκανε, για παράδειγμα, μια άλλη Γερμανίδα φεμινίστρια, σύγχρονη σχεδόν της ΜΜ, η Alice Schwarzer, εκδότρια του περιοδικού Emma.

1 Απ’ ό,τι κατάλαβα υπάρχει και ένα βιβλίο στο οποίο παρουσιάζονται τα θέματα αυτών των Νυχτερινών Συναντήσεων με τον τίτλο: Politisches Nachtgebet in Köln 1971). Im Auftrag des Okonomischen Arbeitskreises “Politisches Nachtgebet” Dorothea Soelle.

2 Το κίνημα ενάντια στη χρήση της πυρηνικής ενέργειας έκανε έντονη την παρουσία του σε όλη την Ευρώπη τη δεκαετία του 1980. Αφορμή για την εξάπλωση του κινήματος έγινε το ατύχημα στο πυρηνικό εργοστάσιο του Three Mile Island Pennsylvania το 1979.

Περιγραφή τριών εικόνων για άτομα με οπτική αναπηρία: Η Μαρία Μίες στην πρώτη και τρίτη φωτογραφία, ενώ στη δεύτερη είναι η ίδια μπροστά από μια μεγάλη πικέτα με σύμβολα.