Ζοζεφίν Μπέικερ, μια ξεχωριστή γυναίκα

Γράφει η Μαρία Ταμιωλάκη
Παιδίατρος Εντατικολόγος- αν. μέλος ΔΣ του ΜΩΒ

Μιά ξεχωριστή γυναίκα : από την αρτίστα του ελαφρού θεάματος και διασκεδάστρια των καμπαρέ, στην αγωνίστρια , την ακτιβίστρια και μέλος της γαλλικής αντίστασης κατά των Ναζί, Ζοζεφίν Μπέικερ.

Η Ζοζεφίν Μπέικερ γεννήθηκε στο Σαιντ-Λούις του Μιζούρι το 1905 κι από πολύ μικρή ηλικία ξεδίπλωσε το καλλιτεχνικό της ταλέντο. Στον μεσοπόλεμο, όντας μόλις 20 χρονών, μετακομίζει στο Παρίσι, την παγκόσμια πρωτεύουσα του ελαφρού θεάτρου (boulevard και veaudeville) για να προωθήσει ταλέντο και καριέρα, αλλά και να ξεφύγει από το κλίμα του ρατσισμού και του φυλετικού διαχωρισμού που επικρατούσε στις ΗΠΑ. Έγινε η πρώτη μαύρη “σταρ” σε παγκόσμιο επίπεδο, διάσημη για τα προκλητικά της σόου στα παρισινά καμπαρέ, ντυμένη με την χαρακτηριστική φούστα με ψεύτικες μπανάνες κι ένα κολλιέ με χάντρες στο λαιμό, εμβληματική φιγούρα της εποχής. Πήρε τις πιό ρηξικέλευθες καλλι- τεχνικές αποφάσεις για την εποχή της και υποστήριξε έμπρακτα την ιδέα της αυτοδιάθεσης του γυναικείου σώματος. Η δόξα και το χρήμα ήρθαν γρήγορα. Μη έχοντας ακόμη συνειδητοποιηθεί πολιτικά η νεαρή μετανάστρια Ζοζεφίν θα επιστρέψει στα πάτρια εδάφη της για να τραγουδήσει εκεί, μόνο για να διαπιστώσει πως δεν υπήρχε γι αυτήν ούτε ένα δωμάτιο “καλού” ξενοδοχείου στην Ν. Υόρκη, ενώ για μπάρ και τουαλέτα θα έπρεπε να χρησιμοποιεί την ξεχωριστή είσοδο για νέγρους(!).

Καμιά συζήτηση, βέβαια στο να επιτραπεί η πρόσβαση των “μαύρων” στις συναυλίες της. Οι συναυλίες ματαιώνονται καθώς η Ζοζεφίν αρνείται να συμμορφωθεί με τις πολιτικές διακρίσεων των ΗΠΑ, και οι εταιρείες παραγωγής αρνούνταν να πάρουν το (πολιτικό) κόστος απέναντι στους πελάτες τους από τον αμερικάνικο νότο! Για την Ζοζεφίν αρχίζει η περίοδος της κοινωνικής ωρίμανσης και συνειδητοποίησης. Στην επόμενη περιοδεία της στις ΗΠΑ, θα θέσει τον όρο της ελεύθερης πρόσβασης των θεατών, ανεξάρτητα από φυλετικά κριτήρια και θα τον πετύχει, δημιουργώντας έτσι την πρώτη τέτοια δημόσια εκδήλωση σε αμερικανικό έδαφος.

Το 1937 θα αποποιηθεί την αμερικάνικη υπηκοότητα για την γαλλική.
Όσο περισσότερο εξελίσσεται η καριέρα της τόσο η νεαρή Ζόζεφιν συνειδητοποιεί την θέση της στην κοινωνία, ως γυναίκας και μαύρης καλλιτέχνιδας. Στα χρόνια του ναζισμού και της γερμανικής κατοχής θα στρατευθεί με την γαλλική αντίσταση, αξιοποιώντας την ιδιότητα της προκειμένου να τους μεταφέρει πολύτιμες πληροφορίες για τους επικείμενους γερμανικούς σχεδιασμούς. Μεταπολεμικά, η δεύτερη πατρίδα της θα την βραβεύσει με το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής.

Ακτιβίστρια πολιτικών δικαιωμάτων, έλαβε μέρος τον Μάρτιο του 1963 στην περίφημη “πορεία προς την Ουάσινγκτον” υπέρ των πολιτικών ελευθεριών (civil rights mouvement) στο πλευρό του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ, ο οποίος τότε εκφώνησε την ιστορική ομιλία του «Έχω ένα όνειρο». Παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής της υπέρμαχος των γυναικείων δικαιωμάτων και της ισότητας των ανθρώπων, ανεξάρτητα από θρησκεία, φύλο, φυλή ή άλλη διάκριση, κάνοντας τις ιδέες της πράξη υιοθετώντας 12 παιδιά από διαφορετικά θρησκευτικά και φυλετικά περιβάλλοντα.Τον περασμένο Νοέμβριο ο Μανουέλ Μακρόν ανακοίνωσε πως τα λείψανα της Ζοζεφίν Μπείκερ θα ταφούν στο Παρισινό Πάνθεον, ως ηρωίδα της Γαλλίας κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου θα κείτεται μαζί με μόλις άλλες πέντε γυναίκες, η μόνη μαύρη και η μόνη performer. Θα αναπαύεται δίπλα σε ιερά τέρατα της γαλλικής πολιτιστικής και κοινωνικής ζωής, όπως ο Βολταίρος, η Μαρία Κιουρί , ο Βίκτωρας Ουγκώ και άλλοι.

Μιά διασκεδάστρια, μιά αρτίστα που πέρα και μακριά από τα σύνορα του εφήμερου εγώ της, “κατάλαβε” τις ανισότητες, την καταπίεση και την κοινωνική αδικία και ύψωσε το όποιο ανάστημα της.

ΠΗΓΕΣ:
1.https://www.arte.tv/fr/videos/075185-000-A/josephine-baker-premiere-icone-noire/
2. https://www.vradini.gr/tzozefin-beiker-i-proti-mavri-gynaika-pou-timatai-me-tafi-sto-
pantheon/
3. https://flix.gr/news/josephine-baker-bio-tv-series.html
4.https://el.wikipedia.org/wiki/Ζοζεφίν_Μπέικερ

Παρουσίαση φωτογραφιών για άτομα με οπτική αναπηρία: Η Τζοζεφίν Μπέικερ ξαπλωμένη, στολισμένη με κολιέ στην πρώτη φωτο, και στη δεύτερη με την χαρακτηριστική φούστα με τις μπανάνες.