Γράφει η Άννα Κοντοθανάση, Νομικός
Δεν προλάβαμε να πάρουμε κουράγιο ότι τουλάχιστον καταγγέλλονται οι πράξεις βίας σε βάρος των γυναικών, ότι η κοινή γνώμη αλλάζει προς το καλύτερο, στηρίζοντας τα θύματα της πατριαρχικής βίας, σε τέτοιο βαθμό που μόλις πρόσφατα είδαμε και ένα νέο κορίτσι να βγαίνει και να καταγγέλλει τον ομαδικό βιασμό του χωρίς να κρύβει το πρόσωπό του, θαρραλέα…
Μέχρι που συνειδητοποιούμε ότι ο νόμος για τις διαδικασίες που θα εξεταστούν προδικαστικά οι πράξεις και θα εκδικαστούν οι δίκες έχει οργανώσει αντεπίθεση κατά των καταγγελιών με τέτοια υπέρμετρη σπουδή να προστατευτούν οι κατηγορούμενοι, ώστε θεσπίζει απαράδεκτες διακρίσεις σε βάρος των γυναικών αλλά και εν γένει όλων των θυμάτων της πατριαρχικής βίας (καθώς θύματα, όπως είδαμε και μετά τις πρόσφατες καταγγελίες για το θέατρο υπήρξαν και ανήλικα αγόρια).
Και με βάση αυτό τον νόμο θα δικαστεί και η περίπτωση της κοπέλας από τη Θεσσαλονίκη, για να την ταλαιπωρήσει και άλλο, μετά και τις τόσες καθυστερήσεις και αμέλειες που έχουν συμβεί σε βάρος της.
Γιατί μόλις τον Νοέμβριο ψηφίστηκε (ισχύει από 12. 11. 2021) ο Ν. 4855/2021 που αλλάζει τη διαδικασία στις δίκες των βιασμών, των προσβολών της γενετήσιας αξιοπρέπειας σε εργασιακή σχέση (βλ. καταγγελίες κατά επωνύμων καλλιτεχνών στο θέατρο) και ενός πλήθους άλλων εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας(1).
Έτσι λοιπόν το άρθρο 121 του Ν. 4855/2021 που προσθέτει εγκλήματα στη διαδικασία του άρθρου 228 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας προβλέπει για το στάδιο της προδικασίας ότι στην κατάθεση της μάρτυρος -θύματος βιασμού (καθώς και των άλλων εγκλημάτων) θα διορίζεται ως πραγματογνώμων και ψυχίατρος ή ψυχολόγος που θα αποφαίνεται για την αντιληπτική της ικανότητα και για την εν γένει ψυχική της κατάσταση, διατυπώνοντας το πόρισμά του/της σε γραπτή έκθεση.
Και δεν της δίνεται η δυνατότητα να το δεχθεί ή να το αρνηθεί ή να ορίσει και δικό της τεχνικό σύμβουλο. Καθώς πρόκειται για ιατρική πράξη εξέτασης της διανοητικής της κατάστασης, που ο νόμος τη θέλει αναμφισβήτητη και που είναι πρόσθετη, αφού έχει προηγηθεί η ιατροδικαστική εξέταση. Διεθνή κείμενα προστασίας των θυμάτων απαγορεύουν τις πρόσθετες ιατρικές πράξεις σε βάρος τους, όταν δεν είναι απαραίτητες για την απόδειξη του εγκλήματος. Ενώ παράλληλα, θύματα βιασμού πέφτουν και γυναίκες με μειωμένη ικανότητα αντίληψης. Πού αποσκοπεί λοιπόν η διάταξη; Στο να αφήσει παράθυρα αμφισβήτησης της αξιοπιστίας της μάρτυρος και μόνο.
Και επιπρόσθετα, αν αυτή η γνωμάτευση σφάλλει, δεν θα μπορεί να αμφισβητηθεί πρωτόδικα ούτε θα έχουν τη δυνατότητα να διατυπώσουν δική τους γνώμη οι δικαστές, καθώς δεν πρόκειται να έχει η γυναίκα φυσική παρουσία στο δικαστήριο, θα διαβαστεί η γραπτή της κατάθεση, όπως προβλέπεται στη συνέχεια του άρθρου. Μόνο κατ’ εξαίρεση θα μπορεί να παρουσιαστεί στο δικαστήριο, εφόσον το αποφασίσουν οι δικαστές, η δε διαδικασία στην περίπτωση αυτή θα γίνει κεκλεισμένων των θυρών.
Η ίδια η Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής έχει επισημάνει πριν την ψήφιση του νομοσχεδίου πως αυτή η διενέργεια ιατρικής πράξης αντίκειται στην ευρωπαϊκή νομοθεσία και έχει ζητήσει τη διαγραφή και αυτής της ρύθμισης από το κείμενο του νόμου (έχει ζητήσει τη διαγραφή όλων των ρυθμίσεων και ζητεί να εφαρμόζονται μόνο στις περιπτώσεις εμπορίας ανθρώπων).
Παράλληλα, προβλέπεται ότι για τα θύματα των παραπάνω πράξεων θα λαμβάνει χώρα η διενέργεια ειδικής κοινωνικής έρευνας για την αξιολόγηση των προσωπικών χαρακτηριστικών των θυμάτων, της σχέσης τους με τον δράστη και των συνθηκών τέλεσης του εγκλήματος, του βαθμού της βλάβης που υπέστησαν καθώς και των περιστάσεων του εγκλήματος. Στην περίπτωση αυτή, η κοινωνική έρευνα θα διεξάγεται από κοινωνικούς λειτουργούς δήμων ή περιφερειών.
Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις θυμάτων δεν συντάσσεται τέτοια έκθεση,όταν είναι ενήλικα. Στην περίπτωση των γυναικών θα αξιολογείται η προσωπικότητά τους. Αυτή η ρύθμιση παραβιάζει τα ευρωπαϊκά κείμενα για τον σεβασμό της προσωπικότητας των θυμάτων και των γυναικών που έχουν υποστεί βία.
Επισημαίνεται πως η Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής έχει γνωματεύσει πως και αυτή η διάταξη πρέπει να διαγραφεί, καθώς παραβιάζει την ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Προβληματική μέσα σε αυτό όλο το πλαίσιο είναι η απουσία της γυναίκας μάρτυρα από το δικαστήριο που προβλέπει ο νόμος, κάτι που έχει ζητήσει βέβαια το γυναικείο κίνημα, όμως με άλλες προϋποθέσεις. Τώρα, με ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη και μάλιστα μοναδική και με κοινωνικό φάκελο για το ερωτικό και κοινωνικό της προφίλ, η απουσία της μόνο να τη βλάψει μπορεί, για ευνόητους λόγους.
Εν κατακλείδι, το όλο άρθρο παραβαίνει το άρθρο 2 της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης που απαγορεύει τις νομοθετικές παρεμβάσεις που θεσπίζουν διακρίσεις εναντίον των γυναικών.
Γιατί σε άλλα αδικήματα δεν γίνονται ψυχιατρικές πραγματογνωμοσύνες των θυμάτων και στην περίπτωση εγκλημάτων βίας κατά των γυναικών είναι υποχρεωτικές; Σε ποια άλλα εγκλήματα κατά ενηλίκων δημιουργείται από κοινωνικούς λειτουργούς φάκελος για τη ζωή του θύματος;
Ο λόγος είναι, βέβαια προφανής: είναι τόσο μεγάλη η σπουδή να προστατέψουν όλους τους κατηγορουμένους, δείχνοντας τόσο μεγάλο σεβασμό στα δικά τους δικαιώματα, ώστε ποδοπατούν τα δικαιώματα των θυμάτων.
Και φτάνουν, τώρα που ο κόσμος όλος βοά ότι υπάρχει πρόβλημα βίας κατά των γυναικών και είναι τεράστιο, να ανασταίνουν και μάλιστα θεσμικά, το στερεότυπο πως η γυναίκα που καταγγέλλει βιασμό λέει ψέμματα ή είναι τρελή και πως πρέπει να εξετάζεται το ποιόν της.
Ορισμένα εξ όσων έγραψα πιο πάνω επισημαίνονται, χωρίς όμως αναφορά στην Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, στην Έκθεση της Επιστημονικής Υπηρεσίας της Βουλής, που τέθηκε υπ’ όψιν των βουλευτών που θα ψήφιζαν, και που μάλιστα πρότεινε τη διαγραφή όλων των πιο πάνω προβλέψεων, κάτι που δυστυχώς δεν εισακούστηκε και σίγουρα από αυτές τις διατάξεις θα προκύψουν προβλήματα για τα θύματα.
1 Παρατίθενται τα εγκλήματα στα οποία θα επιβάλλεται αυτή η διαδικασία: εμπορία ανθρώπων, βιασμός, προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας σε εργασιακή σχέση, κατάχρηση ανικάνου προς αντίσταση σε γενετήσια πράξη, κατάχρηση σε γενετήσια πράξη, γενετήσια πράξη μεταξύ συγγενών και μαστροπεία.
Περιγραφή φωτογραφίας για άτομα με οπτική αναπηρία: Ένα πανό σε μωβ φόντο, με το λογότυπο του Μωβ, και τα λόγια: Ανήλικες και ενήλικες καταγγέλλουν τη βία. Η Δικαιοσύνη ακούει;