Γράφει η Μαρία Ταμιωλάκη
Παιδίατρος- Εντατικολόγος, αν. μέλος ΔΣ του ΜΩΒ
“Η ασθένεια Covid-19 είναι μακράν του να έχει γίνει ενδημική και μπορεί ακόμη να προκα-λέσει μεγάλες επιδημίες”, είχαν δηλώσει αξιωματούχοι του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
“Εξακολουθούμε να βρισκόμαστε εν μέσω αυτής της πανδημίας, θα θέλαμε όλοι να μην συνέβαινε αυτό, αλλά δεν είμαστε σε ένα ενδημικό στάδιο”, είχε δηλώσει η αξιωματούχος για τη μάχη κατά του Covid στον Π.Ο.Υ., Μαρία βαν Κέρχοφ.
Από τον Μάρτη του 2020 που ο ΠΟΥ κήρυξε την πανδημία Covid-19 και μέχρι τις 14/6 που γράφονταν αυτές οι γραμμές, η παγκόσμια κοινότητα έχει καταγράψει συνολικά 533.816.957 επιβεβαιωμένα κρούσματα και 6.309.633 θανάτους(1) Στην Ελλάδα έχομε περάσει ήδη το φράγμα των 30000 θανάτων με 3.646.985 καταγεγραμμένα κρούσματα(2) Η πλειοψηφία των θανάτων αφορά, κυρίως, στις ηλικίες άνω των 70 ετών καθώς και στους πάσχοντες από σοβαρό χρόνιο νόσημα, με το βάθεμα της στο χρόνο να “ακουμπάει” όλες τις ηλικίες, όπως και βρέφη και μικρά παιδιά
H Ελλάδα βρίσκεται στην 37η θέση παγκόσμια σε αριθμό κρουσμάτων και στην 34η σε αριθμό θανάτων σε απόλυτους αριθμούς (σε σύνολο 200+ χωρών). Στην Ευρώπη κατέχει περίπου την 10η-12η και στους δύο δείκτες από την έναρξη της πανδημίας, οι στατιστικές παρουσιάζουν μικρές χρονικές αποκλίσεις. Για αρκετές εβδομάδες όμως, από τον Νοέμβριο του 2021 η χώρα μας κατείχε την πρώτη θέση στον σχετικό δείκτη ανά 1.000.000 κατοίκους, όταν οι θάνατοι μετά την καλοκαιρινή τους “ανάπαυλα” εκτινάχτηκαν στα ύψη ξεπερνώντας έτσι ακόμα και την Ιταλία και το Βέλγιο με το πολύ “κακό” πρώτο κύμα.
Τα θλιβερά ρεκόρ για την χώρα μας εξακολουθούν μέχρι και σήμερα που η πανδημία βρίσκεται σε ύφεση και τα μέτρα προστασίας έχουν αρθεί σχεδόν ολοκληρωτικά, ενώ και η επικαιρότητα έχει μετακυλισθεί σε άλλους σημαντικούς τομείς (πόλεμος στην Ευρώπη, ακρίβεια, ενεργειακή κρίση κλπ). Έτσι τις τελευταίες 15 ημέρες -που δίνονται στοιχεία- κατέχομε την τρίτη θέση στην Ευρώπη σε θανάτους -17,17/1.000.000 κατοίκους (στην πρώτη θέση βρίσκεται η Πορτογαλία με 53,32 θανάτους /1.000.000 κατοίκους, παρουσιάζοντας μεγάλη έξαρση της πανδημίας και το 6ο κύμα Covid 19) και την όγδοη σε αριθμό κρουσμάτων – 518,81/100.000 κατοίκους με τον ΜΟ στην Ευρώπη να κυμαίνεται στο 6,17 και το 238,41 αντίστοιχα (3)
Οι χώρες που προαναφέρθηκαν διαθέτουν καλά οργανωμένα δημόσια συστήματα υγείας και μετά από το πρώτο κύμα προσάρμοσαν τις πολιτικές τους προκειμένου να τα ενισχύσουν – απόλυτα λογικό για κάθε πολιτικής χροιάς ηγεσία που σέβεται τον εαυτό της – με αισθητά βελτιωμένους δείκτες στην συνέχεια, κάτι που δεν συνέβη στα καθ’ ημάς, όπου οι επιδόσεις μας χειροτέρευαν προοδευτικά, σαν συνέπεια της κακής κατάστασης στην οποία παραμένει το ΕΣΥ και οι κρίσιμες δομές του (ΜΕΘ,ΜΑΦ,ΠΦΥ κλπ). Τα όποια “μέτρα” ήταν αποσπασματικού και προσωρινού χαρακτήρα και αφορούσαν κυρίως δωρεές ιδιωτών σε μηχανολογικό εξοπλισμό και κλίνες. Δεν έγινε καμμιά ουσιαστική ενίσχυση του έμψυχου δυναμικού με μόνιμες και καλά αμειβόμενες προσλήψεις εξειδικευμένων γιατρών και νοσηλευτών. Πόσους, άραγε, δεν έχει απομακρύνει μέχρι σήμερα το brain drain και πόσο ανεκμετάλλευτη δεν έμεινε η “ευκαιρία” για επανένταξη στον ενεργό πληθυσμό της χώρας χιλιάδων νέων υγειονομικών σε ένα πραγματικά επιτυχημένο για τους ίδιους αλλά και για την χώρα brain gain;
Φτάσαμε λοιπόν στο τέλος ή έστω στην αρχή του τέλους της πανδημίας Covid , της χειρότερης , όπως υποστηρίζουν πολλοί, στην ιστορία της ανθρωπότητας; Εκτός του ότι αρμόδιος φορέας για την κήρυξη της λήξης της πανδημίας είναι ο ΠΟΥ, και όχι οι κατά τόπους κυβερνήσεις, διεθνείς αλλά και εγχώριοι αναλυτές κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τον εφησυχασμό που προκαλούν οι διάφορες κατά καιρούς κυβερνητικές εξαγγελίες, με την χαλάρωση των υγειονομικών μέτρων πρόληψης και την πλήρη απουσία στοχευμένων παρεμβάσεων πχ, σε σχολεία, ΜΜΜ , γηροκομεία, δομές προσφύγων χώρους πολιτισμού, άθλησης, κλπ, ιδίως κατά τις περιόδους ύφεσης της πανδημίας, μέτρα που προϋποθέτουν την άσκηση γενικότερων φιλολαϊκών πολιτικών και την ενδυνά-μωση ενός ουσιαστικού κοινωνικού κράτους.
Έτσι, η πανδημία Covid με τις διάφορες μεταλλάξεις του ιού, που ευθύνονται για τις νέες μολύνσεις αλλά και τις επαναμολύνσεις των ανθρώπων, καλά κρατεί, ενώ μπροστά μας βλέπομε να ωριμάζουν καθαρά και οι συνθήκες για το ξέσπασμα ενός νέου, του 6ου, κύματος.
Οι μεταλλάξεις του SARS Covid-2 θεωρούνται δεδομένες στο βαθμό πού εξακολουθεί η κυκλοφορία του ιού στην κοινότητα, σαν συνέπεια, κυρίως, αν και όχι μόνο, της ανομοιογενούς κατανομής των εμβολίων σε παγκόσμια ο επίπεδο ( πχ o M.O εμβολιασμένων στις χώρες της Αφρικής κυμαίνεται στο 5% περίπου ). Απειλούνται ιδιαίτερα οι πιό ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, που παρά τα προγράμματα εμβολιασμού θα εξακολουθούν να κινδυνεύουν από βαρειά νόσηση ή/και θάνατο, καθιστώντας τις θεωρίες περί ανοσίας της “αγέλης” δυστυχώς ουτοπικές.
Μικρή σημασία δίνεται δυστυχώς και στην νέα οντότητα που κάνει την εμφάνιση της όλο και πιό συχνά και που ορίζεται ως η επιμονή της κλινικής συμπτω-ματολογίας και μετά την αποδρομή της οξείας φάσης της νόσου, ή ακόμη και χωρίς καν να εμφανιστούν κλινικά συμπτώματα, γνωστή ώς long ή post- Covid syndrome.
Περίπου 300 διαφορετικά είδη συμπτωμάτων αποδίδονται στην νέα αυτή οντότητα, όπως κόπωση, μυαλγίες και αρθραλγία, ταχυκαρδίες κλπ. Παραπέρα, τρομάζει η εμφάνιση μιάς νέας μορφής ηπατίτιδας, άγνωστης αιτιολογίας, στα παιδιά (αδενοιός?, SARS Covid-2?) όσο και η εμφάνιση στην Ευρώπη κρουσμάτων της ευλογιάς των πιθήκων (monkeypox) ενδημική μέχρι τώρα μόνο σε χώρες της Αφρικής (4)
Στο τέλος του Ιούνη ο ΠΟΥ θα δώσει συγκεκριμένες παγκόσμιες οδηγίες γι αυτήν την νέα απειλή. Σε παιδιά που προσβλήθηκαν από την νέα αυτή ηπατίτιδα ένα σημαντικό ποσοστό (περίπου 10%) χρειάστηκε μεταμό-σχευση ήπατος(!). Φαίνεται , δηλαδή, πως βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μιά πρωτόγνωρη κατάσταση, όπου οι ζωές μας θα βρίσκονται υπό συνεχή απειλή, άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο, και ότι αυτό θα επηρεάζει την παρουσία μας στον δημόσιο χώρο, την εργασία, τις κοινωνικές συναναστροφές, τα ταξίδια κλπ.
Είναι μια πραγματικά δυστοπική κατάσταση, που παράλληλα με την περιβαλλοντική καταστροφή που μας επιφυλάσσει το σημερινό οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης (βλ. κέρδος πάνω από όλα), αλλά και τους εφιάλτες του παρελθόντος που επανέρχονται ( βλ. πόλεμος στην Ευρώπη ), απειλεί να ορίσει το παρόν και το μέλλον μας, αδιαφορώντας για ποιότητα ζωής, δείκτες ομαλής ψυχικής και σωματικής υγείας, αλλά και δικαιοσύνης, ισότητας και ευημερίας. Τα δημόσια συστήματα υγείας θα βρίσκονται, με τους έως τώρα όρους λειτουργίας τους, σε συνεχή πίεση, αδύναμα να διεκπεραιώσουν τον ρόλο τους στην προάσπιση της υγείας του πληθυσμού σε πολλαπλά επίπεδα. Η πρόκληση θα είναι συνεχής.
Έχουμε, παρ’όλα αυτά, κερδίσει, κάτι, σαν κοινωνίες μέσα από την εμπειρία αυτής της δοκιμασίας;
1.Η υγειονομική κρίση πρόβαλλε με απτό τρόπο την χρησιμότητα και αποτελεσματικό-τητα των δημόσιων δομών υγείας και του κεντρικού σχεδιασμού στις σχετικές πολιτικές, που η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία μετά βδελυγμίας μέχρι τότε αποκήρρυσσε, ενώ οι πολιτικοί της φορείς εφάρμοσαν απρόθυμα και μίζερα, προκειμένου αφ’ ενός να “ικανοποιήσουν” την εκλογική τους πελατεία και αφ’ ετέρου, το κυριότερο, να εξασφαλίσουν στοιχειωδώς την επιβίωση του εργατικού τους δυναμικού.
Το Εθνικό Σύστημα Υγείας αποδείχτηκε το κύριο,αν όχι το μοναδικό εργαλείο στην αντιμετώπιση της πανδημίας, σε αντίθεση με έναν απρόθυμο και σε γενικές γραμμές υπολειπόμενο ιδιωτικό τομέα. Όπως προαναφέρθηκε, χώρες όπου τα δημόσια συστήματα υγείας ήταν εξ αρχής ισχυρά ή λιγότερο αποδυναμωμένα από τις πολιτικές λιτότητας και υποχώρησης του κοινωνικού κράτους, όπως συνέβη σε μας, μπόρεσαν να επιτύχουν καλύτερα αποτελέσματα, ή/και να εφαρμόσουν λιγότερα μέτρα κοινωνικού απομονωτισμού (lock down) με ότι αυτό συνεπάγεται στις εθνικές οικονομίες και τους εργαζόμενους τους. Το πανανθρώπινο δικαίωμα στην ζωή μπήκε έτσι στην ζυγαριά με τους οικονομικούς δείκτες, τα κέρδη των επιχειρήσεων και τους διακρατικούς ανταγωνισμούς για την χορήγηση θεραπειών, εμβολίων κλπ.
2.Η επιστημονική κοινότητα από την μεριά της, έχοντας να αντιμετωπίσει αυτή την τεράστια υγειονομική πρόκληση, έκανε σε λίγους μόνο μήνες βήματα πολλών δεκαετιών, αναπτύσσοντας νέα εμβόλια αλλά και νέα πρωτοποριακά φάρμακα (αντιιικά: Paxlovid, Remdesivir, Molnupiravir), μονοκλωνικά αντισώματα κλπ, (5), στα οποία δυστυχώς δεν έχουν ισότιμα πρόσβαση όλες οι χώρες του πλανήτη. Η εκμετάλευση των επιτευγμάτων αυτών από τις πολυεθνικές του φαρμάκου ούτε νέα είναι ούτε και μειώνει την αξία του συγκεκριμένου επιτεύγματος.
Σαν γυναίκες, που πληρώνουμε μεγάλο κόστος της κρίσης αυτής, οφείλομε να χαιρετίσομε αυτά τα επιτεύγματα, να τα αποδεχτούμε για μάς και να απαιτήσομε την ελεύθερη και δωρεάν πρόσβαση για όλους και ειδικότερα για τους πιό ευάλωτους (φτωχούς, ηλικιωμένους, μετανάστες, ρομά κλπ). Συμπαραστεκόμαστε από την άλλη μεριά στον πραγματικά μεγάλο αριθμό υγεονομικών (υπολογίζονται σε περισσότερους απο 5000) που απομακρύνθηκαν από την εργασία τους λόγω μη εμβολιασμού, θέτοντας τους σε τιμωρητική αργία ή/και απόλυση, ενώ θα μπορούσαν να καλύψουν τις πολύ αυξημένες ανάγκες του συστήματος σε άλλους, λιγότερους ευαίσθητους τομείς.
Για τις πιό φτωχές χώρες ο ΠΟΥ έχει θεσπίσει τα πρoγράμματα COVAX, και AVAT (6) για χρηματοδότηση από κράτη, φορείς και “φιλανθρωπικά ιδρύματα” με πενιχρά αποτελέσματα μέχρι τώρα, παραμένουν πάντως ενεργή. Με την επανεμφάνιση του πολέμου στην Ευρώπη και την στροφή σε αυξημένους στρατιωτικούς εξοπλισμούς, είναι φανερό πως κεφάλαια θα διαφεύγουν από κοινωνικά επωφελείς στόχους, όπως είναι τα προγράμματα αυτά, αλλά και από πολλούς άλλους τομείς σε μη εμπόλεμες χώρες, όπως η Ελλάδα.
Ο ΠΟΥ έχει αναγγέλλει την χρονική μετατόπιση, πέραν του 2022, του στόχου για εμβολιασμό τουλάχιστον του 70 % του παγκόσμιου πληθυσμού για να μπορεί να περάσει η νόσος Covid-19 σε ενδημικό στάδιο, ως μη ρεαλιστικού για φέτος. Παραμένει ο στόχος για εμβολιασμό των ηλικιωμένων, των υγειονομικών, και των χρονίως πασχόντων σε ποσοστό 100% μέχρι το τέλος του 2022. Οι ανισότητες στον παγκόσμιο χάρτη είναι τεράστιες, με το ποσοστό των εμβολιασμένων στις πλούσιες χώρες να φτάνει το 67,45% ενώ στις φτωχές, ιδίως στην Αφρική μόλις το 4,36%. Συνολικά το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού που έχει πλήρως εμβολιαστεί μέχρι τώρα, ανέρχεται μόλις στο 10%(7)
Επίδραση της νόσου Covid 19 στις γυναίκες (υγεία και κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις)
Στις γυναίκες η νοσηρότητα αλλά κυρίως η θνητότητα, εξακολουθεί να είναι μικρότερη σε σχέση με τους άνδρες, για λόγους που ακόμα παραμένουν υπό μελέτη.
Οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας Covid 19 παραμένουν όμως σταθερά δυσμενέστερες για τις γυναίκες, ενώ κανένα ειδικό μέτρο δεν πάρθηκε για την ανακούφιση τους από τα βάρη της οικιακής φροντίδας, την τηλεεργασία και τον κοινωνικό απομονωτισμό. Οι ανισότητες οξύνθηκαν στην διάρκεια της πανδημίας, με τις γυναίκες να παραμένουν μακριά από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων που σχετίζονται με αυτήν. Οι πιθανότητες για μιά γυναίκα να βρεθεί σε επισφαλές καθεστώς εργασίας ή και εντελώς εκτός εργασιακού περιβάλλοντος κατά την διάρκεια της πανδημίας είναι πολλαπλάσιες από τους άντρες συναδέλφους της.
Τα κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας σε γυναίκες και παιδιά αυξήθηκαν δραματικά, χωρίς παράλληλα να λαμβάνονται σοβαρές νομικές ή θεσμικές πρωτοβουλίες από τα κράτη για την αντιμετώπιση αυτής της μάστιγας. Στην διεθνή βιβλιογραφία χρησιμοποιείται ο όρος shadow pandemic ( σκιώδης πανδημία) για να περιγράψει το φαινόμενο.
Στην Ελλάδα οι δομές υποστήριξης και φιλοξενίας για τα θύματα κακοποίησης αλλά και οι πολιτικές πρόληψης παραμένουν υποτυπώδεις, η ΓΓΙΦ μετατράπηκε σε ΓΓ Οικογενειακής Πολιτικής (!) κυρίως, ενώ σε τομείς του κράτους παραμένουν ακόμη απαρχαιωμένες πατριαρχικές αντιλήψεις που αποτελούν τροχοπέδη για κάθε αλλαγή. Η ισότητα των φύλων για την οποία αγωνιζόμαστε, και στους δείκτες της οποίας η Ελλάδα κατέχει την θλιβερή τελευταία θέση στην Ευρώπη (8) υπολογίζεται πως, με τους σημερινούς ρυθμούς, θα απαιτηθούν τρείς γενιές για να καταχτηθεί, με την πανδημία να απομακρύνει περισσότερο τον στόχο αυτό.
Η ολιγωρία για να παρθούν μέτρα που να συνυπολογίζουν την έμφυλη διάσταση των επιπτώσεων της πανδημίας από τα κράτη, καταγγέλλεται τόσο από τους υπάρχοντες διεθνείς οργανισμούς (ΠΟΥ, Παγόσμια Τράπεζα, ECDC κλπ) όσο και , κυρίως , από πρωτοβουλίες γυναικών που ερευνούν το νέο αυτό κοινωνικό φαινόμενο, παρεμβαίνουν με προτάσεις και δημιουργούν διεθνή δίκτυα. (9,10,11)
Θα αναφέρομε εδώ ότι στην έρευνα για τα εμβόλια νέας τεχνολογίας που γνώρισε πρόσφατα η ανθρωπότητα και που αποτελούν οδηγό για μελλοντικές θεραπευτικές εφαρμογές, ακόμα και κατά του καρκίνου, πρωτοστατούν εδώ και δεκαετίες γυναίκες, με πρωτοπόρο την Ουγγαρέζα Κάταλιν Κάρικο, και για τις οποίες σπάνια ή καθόλου γίνεται αναφορά από τα μέσα.
Συμπερασματικά
1.H πανδημία Covid 19 εξακολουθεί να απειλεί την δημόσια υγεία, με τις πιό ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού να κινδυνεύουν με την ίδια τους την ζωή.
2.Η Ελλάδα , συνολικά, δεν τα “πάει” καλά στην αντιμετώπιση της, με την απουσία αξιόπιστων δομών του κράτους να είναι το κυριότερο εμπόδιο. Η ουσιαστική απουσία ΠΦΥ που έχει τον κύριο ρόλο στην πρόληψη και την επιτήρηση των δεικτών υγείας στην κοινότητα αποδείχθηκε η αχίλλειος πτέρνα ολόκληρου του συστήματος.
3. Τα εμβόλια και οι θεραπείες για τον SARS-Covid 2, πρέπει να γίνουν κτήμα των πάντων, κρατών και πολιτών.
4. Οι γυναίκες πληρώνουν βαρύτερα την υγειονομική κρίση και τις επιπτώσεις της από τους άντρες (στα δικαιώματα, την εργασία, τον οικογενειακό βίο, τις υπηρεσίες φροντίδας κλπ). Σε αντίθεση, συμμετέχουν ελάχιστα στα κέντρα λήψης των αποφάσεων που τις αφορούν.
Σημειώσεις:
1. https://covid19.who.int/table
2. https://eody.gov.gr/wp-content/uploads/2022/06/covid-gr-daily-report-20220614.pdf
3. https://qap.ecdc.europa.eu/public/extensions/COVID-19/COVID-19.html#global-overview-tab
4. https://eody.gov.gr/schetika-me-tin-eylogia-ton-pithikon-monkeypox/
5.Συστάσεις ΙΣΑ για COVID : https://www.google.com/url?q=https://www.isathens.gr/images/PDFs/epikairopoimenes_odigies_gia_enilikes.pdf&sa=D&source=editors&ust=1649240710378277&usg=AOvVaw0fKyM-OxBj0vbiIlIv2xha
6.https://www.act-a.org
7.https://www.who.int/campaigns/vaccine-equity
8.https://eige.europa.eu/gender-equality-index/2021/EL
9.https://www.genderandcovid-19.org
10. https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/35829/Gender-and-COVID-19-What-have-we-learnt-one-year-later.pdf?sequence=1&isAllowed=y
11. https://globalhealth5050.org/wp-content/uploads/November-2021-data-tracker-update.pdf
H αρχική φωτογραφία είναι από τους New York Times με την λεζάντα