Γράφει ο Σταύρος Μαλαγκονιάρης
Αλιεύει η Σίσσυ Βωβού
Κατά μέσο όρο οι εργάτριες έπαιρναν 43,75% μικρότερο μεροκάματο από τους άνδρες στον μεσοπόλεμο.
Η μαζική έξοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας έγινε την περίοδο του Μεσοπολέμου λόγω της ανάγκης να συνεισφέρουν οικονομικά ή και να συντηρήσουν την οικογένειά τους λόγω της απώλειας ή της αναπηρίας μεγάλου αριθμού ανδρών στη διάρκεια των πολέμων.
Ετσι, οι γυναίκες αναπλήρωσαν τις ανδρικές απώλειες και έγιναν η κινητήρια δύναμη, ιδιαίτερα για τη βιομηχανία, που γνώρισε μεγάλη άνθηση στα τέλη της δεκαετίας του 1920.
Ωστόσο, οι συνθήκες εργασίας ήταν άθλιες: χαμηλότερα μεροκάματα από τους άνδρες ακόμα και για την ίδια εργασία, εξοντωτικά ωράρια 10-12 ή και περισσότερων ωρών ημερησίως, καμία προστασία για τη μητρότητα, ακόμα και κακοποιήσεις.
«Εργάτριες! Σκλάβες των εργοστασίων!» ήταν ένας χαρακτηριστικός τίτλος στην εφημερίδα «Ριζοσπάστης» (φ. 16.11.1931), ενώ σε μεταγενέστερο ρεπορτάζ της εφημερίδας (φ. 8.3.1934) διαβάζουμε ότι ένας θυρωρός στην κλωστοϋφαντουργία «Μπριτάνια», στη Νέα Φιλαδέλφεια, «έδειρε την εργάτρια Μαρίκα και έτρεξε αίμα από το αυτί της» και «η Αστυνομία αρνείτο να παραλάβει μήνυση για τον ξυλοδαρμό της εργάτριας», όπως και άλλης που είχε ξυλοκοπηθεί στο ίδιο εργοστάσιο.
Ακόμη, η συντηρητική «Ακρόπολις» (φ. 11.10.1934) τιτλοφορούσε μια αποκαλυπτική έρευνα ως εξής:
«Δεκάδες χιλιάδων η στρατιά των εργαζόμενων γυναικών του Πειραιώς. Σκληροί όροι εργασίας – ανεπαρκή ημερομίσθια».
Είναι χαρακτηριστικό ότι τα μεροκάματα των γυναικών στη βιομηχανία (στοιχεία 1930) ήταν κατά μέσο όρο 42,86% χαμηλότερα των ανδρών!
Από την άλλη πλευρά, αυτή η μαζική έξοδος των γυναικών στον αγορά εργασίας είχε ευεργετικές συνέπειες για το κεφάλαιο, καθώς εξασφάλιζε φτηνά εργατικά χέρια, που αναπλήρωναν τις απώλειες των ανδρών στους πολέμους. Ετσι, σε συνδυασμό με διάφορες φοροελαφρύνσεις, η χώρα μας έφτασε, το 1926, να είναι η πιο αναπτυγμένη βιομηχανικά στα Βαλκάνια (Κ. Σεφέρης, «Ελληνικό Συνδικαλιστικό Κίνημα 1860-1975», «Νέο Συνδικαλιστικό Κίνημα»).
Μία από τις φεμινίστριες της εποχής, η Ευφροσύνη Ασανάκη, σε κείμενό της για τη γυναίκα στη βιομηχανία αναφέρει χαρακτηριστικά:
«Η απώλεια τόσων αντρών κατά τον [πρώτο] παγκόσμιο πόλεμο, η αναπηρία, η ανάπτυξη της βιομηχανίας ανάγκασαν τη γυναίκα, μητέρα, σύζυγο, αδερφή και κόρη να βγει από το ταπεινό σπίτι και να ζητήση δουλειά. (…) Νέα κορίτσια, χλωμά από την πολύωρη εξαντλητική δουλειά, κοριτσάκια που η θέση τους ήταν ακόμα στο σχολείο και στο παιγνίδι, μα που η βιοπάλη τούς δίνει βλέμμα και ύφος πολύπειρης γυναίκας» (Από την ανθολογία των Εφης Αβδελά, Αγγέλικας Ψαρρά «Ο φεμινισμός στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου», Εκδόσεις Γνώση, 1985).
Η μεγάλη έξοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας αποτυπώνεται σε στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας σύμφωνα με τα οποία το 1920 εργάζονταν 219.182 γυναίκες, αλλά το 1928 είχαν ανέλθει σε 633.435, με τις περισσότερες (434.623) να απασχολούνται στη γεωργία και να ακολουθεί η βιομηχανία (99.712). Μόνο στη βιομηχανία, μέσα σε μία διετία, από το 1926 μέχρι το 1928, οι γυναίκες εργαζόμενες είχαν αυξηθεί κατά 37.898 (από 61.814 σε 99.712).
Να σημειώσουμε ότι εκείνα τα χρόνια η παιδική εργασία, αναγκαία και αυτή για βιοποριστικούς λόγους, ήταν ακόμα μια μεγάλη «πληγή». Ετσι, βλέπουμε να καταγράφονται εργαζόμενοι και εργαζόμενες από 10 χρόνων και πάνω!
Μάλιστα, από την Απογραφή των υπαλλήλων και εργατών του 1930 προκύπτει ότι το 34,36% του συνόλου των εργατών της χώρας (77.144 εργάτες), που αντιστοιχεί σε περίπου έναν στους τρεις, ήταν ηλικίας 10 μέχρι 19 ετών.
Πάντως, και στην παιδική εργασία τον πρώτο λόγο είχαν τα κορίτσια, καθώς μεταξύ των εργατών ανέρχονταν σε 23.729, που αντιστοιχούσε στο 54,38% του συνόλου των παιδιών τα οποία αντί να βρίσκονται σε σχολεία αναζητούσαν το μεροκάματο.
Ενα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο που δείχνει ότι η έξοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας έγινε βίαια, για λόγους βιοπορισμού, είναι πως το 88,95% των εργατριών ήταν άγαμες (74,74%) ή χήρες (14,25%) και μόλις το 10,49% ήταν έγγαμες. Αντίθετα, στους άνδρες το 41,81% ήταν έγγαμοι.
Ενδεικτικό των απωλειών που υπήρξαν στον ανδρικό πληθυσμό από τους πολέμους ήταν ότι οι περισσότεροι άνδρες εργάτες (ποσοστό 38,11%) ήταν μεταξύ 30 και 59 ετών, με δεύτερη μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα (29,75%) τους μεταξύ 10 και 19 ετών, ενώ η ηλικιακή ομάδα μεταξύ 20 και 29 ετών κάλυπτε μόλις το 28,76%.
Σε ό,τι αφορά το μισθολογικό κόστος, τα διαθέσιμα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά. Κατά μέσο όρο οι εργάτριες έπαιρναν 43,75% μικρότερο μεροκάματο από τους άνδρες. Σε απόλυτους αριθμούς οι άνδρες έπαιρναν κατά μέσο όρο 64 δραχμές μεροκάματο και οι γυναίκες μόλις 28 δραχμές. Στους υπαλλήλους οι γυναίκες είχαν κατά μέσο όρο μικρότερο μισθό κατά 52,71%.
«Τα ημερομίσθια των εργατριών είναι ασήμαντα. Η γυναίκα είναι το αντικείμενο της μεγαλύτερης εκμετάλλευσης. (…) Γίνεται αφορμή να κατεβαίνουν τα μεροκάματα ή να προτιμάται σαν “συμφερώτερη” από τους άρρενας συναδέλφους της», έγραφε, σε έρευνά της, η εφημερίδα «Ακρόπολις». Και σημείωνε:
«Τα ανήλικα παιδιά και αι εργαζόμεναι γυναίκες αποτελούν τον κυριότερο τομέα της εργοδοτικής εκμεταλλεύσεως (…) Πολλές φορές δε πάνω στη δουλειά τους πληγώνονται, τραυματίζονται ή σκοτώνονται από ένα τυχαίο σφάλμα ή μια βλάβη της μηχανής».
Ετσι, σταδιακά οι γυναίκες αρχίζουν και παίρνουν μαζικά μέρος σε απεργιακές κινητοποιήσεις, διεκδικώντας ίσα δικαιώματα με τους άνδρες. Τα αιτήματα προβάλλονται από εργατικές οργανώσεις και φεμινίστριες, ενώ για πρώτη φορά εντάσσονται, το 1929, και στο πρόγραμμα πολιτικού σχηματισμού, από το Ενιαίο Μέτωπο Εργατών και Αγροτών, όπου συμμετείχε το ΚΚΕ. Μεταξύ αυτών ήταν η εξίσωση του μεροκάματου των εργατών και των εργατριών. Στην ίδια δουλειά, το ίδιο μεροκάματο. Το ίδιο μεροκάματο με τους ενήλικους στους νέους και στις νέες για την ίδια δουλειά, απαγόρευση της εργασίας των νέων κάτω των 14 ετών και των κοριτσιών κάτω των 16 ετών, απαλλαγή της γυναίκας εργάτριας από τον εργασία 4 εβδομάδες πριν και 4 εβδομάδες μετά τον τοκετό με πλήρη την καταβολή του ημερομισθίου της κ.ά. («Ριζοσπάστης», 17.2.1929).
Βέβαια, δεν λείπουν και οι (συνήθεις) διαφωνίες. Ενα τέτοιο σημείο ήταν το θέμα της νυχτερινής εργασίας των γυναικών. Το Ενιαίο Μέτωπο διεκδικεί την απαγόρευσή της, αλλά φεμινίστριες διαφωνούν λέγοντας πως με αυτήν οι γυναίκες εξασφαλίζουν μεγαλύτερο μεροκάματο…
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών 24-26 Φεβρουαρίου 2023
Περιγραφή φωτογραφιών για άτομα με οπτική αναπηρία: Πρώτη φωτογραφία, γυναίκα στον αργαλειό του εργοστασίου. Δύτερη, τρεις εφημερίδες της εποχής που έχουν θέμα για την εκμετάλλευση των εργατριών και των παιδιών και ένα θανατηφόρο εργατικό ατύχημα. Η τρίτη, αρκετές γυναίκες μπροστά σε μηχανήματα, σε εργοστάσιο.