Γράφει η Βέρα Σιατερλή
Η Σούλαμιτ Φάιαρστοουν (Shulamith Firestone την φώναζαν επίσης Shulie, ή Shuloma) γεννήθηκε στον Καναδά στις 7 Ιανουαρίου 1945 και «έφυγε» τον Αύγουστο (28) του 2012. Υπήρξε γεννημένη φεμινίστρια. Κεντρική φυσιογνωμία του πρώιμου αναπτυσσόμενου ριζοσπαστικού φεμινισμού και ιδρυτικό μέλος των οργανώσεων New York Radical Women, Redstockings, New York Radical Feminists. Το 1970, έγραψε ένα σημαντικό φεμινιστικό πόνημα το οποίο επηρέασε ευρέως και πολυδιάστατα το φεμινιστικό κίνημα.
Πρόκειται για το βιβλίο «Η διαλεκτική του Σεξ» (The Dialectic of Sex: The Case for Feminist Revolution Morrow, 1970) Και αργότερα το «διαστήματα χωρίς αέρα» 1998 [Airless Spaces, Semiotext(e)].
Στο βιβλίο «Η διαλεκτική του Σεξ» η Φάιαρστοουν συνέθεσε τις θεωρίες των Sigmund Freud, Wilhelm Reich, Karl Marx, Frederick Engels, και Simone de Beauvoir τις οποίες αναδιάρθρωσε και προσάρμοσε σε μια ριζοσπαστική θεωρία πολιτικού φεμινισμού. Η Φάιαρστοουν επηρεάστηκε ακόμη και από τις θεωρίες υπερπληθυσμού που εκφράστηκαν σε εκδόσεις best-seller την εποχή της στα βιβλία των Lincoln H Day; Alice Taylor Day «Too Many Americans» (1964) και το 1968 «The Population Bomb» του Paul R. Ehrlich.
«Η διαλεκτική του Σεξ» έγινε ένα είδος «βίβλου» για το Δεύτερο -Κύμα φεμινισμού στις ΗΠΑ αλλά επηρέασε εμφανώς και τον ευρωπαϊκό φεμινισμό.
Στο βιβλίο της θερμόαιμης νεαρής φεμινίστριας, επιχειρείται η διήθηση από φεμινιστικό φίλτρο, του ιστορικού υλισμού και της ψυχανάλυσης. Ενώ αυτό που κυρίως προσδοκάται είναι η γυναικεία εξέγερση και το τέλος της αναντίρρητης υπομονής. Οι γυναίκες καλούνται να δαμάσουν μέσω της επιστήμης και της τεχνολογίας τη «φύση» τους προκειμένου να απελευθερωθούν. Οι φυσιολογικές, κοινωνικές και ψυχολογικές αδικίες και κοινωνικές ανισότητες επιβάλλονται μέσω της εγκυμοσύνης, της γέννας και συνακόλουθα της ανατροφής των παιδιών. Η Φάιαρστοουν διεκδικούσε την χρήση της κυβερνητικής για να λυθεί το θέμα της αναπαραγωγής του ανθρώπινου είδους σε εργαστήρια βιολογίας και υποστήριζε την διάδοση-εξάπλωση της αντισύλληψης και της έκτρωσης. Ακόμη διεκδικούσε την κρατική υποστήριξη για την ανατροφή των παιδιών ώστε να επιτραπεί στις γυναίκες να ξεφύγουν από τη βιολογικά προδιαγεγραμμένη θέση τους στην κοινωνία. Μεταξύ των αναπαραγωγικών μεθόδων, προέβλεψε τα «παιδιά του σωλήνα» και την «επιλογή φύλου».
Μπορεί οι εξτρεμιστικές ιδέες της να παρέμειναν ανεφάρμοστες, πολλές όμως ήταν οι κοινωνικές και νομοθετικές αλλαγές λόγω νέων διεκδικήσεων οι οποίες πήγασαν από την πύρινη εξέγερση της Φάιαρστοουν.
Εκατοντάδες ομάδες αυτογνωσίας ξεφύτρωναν ανάμεσα στο γυναικείο πληθυσμό του «δυτικού» κόσμου. Η επεξεργασία των ιδεών και κοινωνικών στάσεων όπως της συστηματικής υποτίμησης της γυναικείας προσωπικότητας από τα «καταξιωμένα» ανδροκρατούμενα κοινωνικά περιβάλλοντα, της απαξίας με στόχο την καπηλεία του γυναικείου παραγόμενου έργου σε όλους τους χώρους (εργασία, οικία, οικογένεια) και κυρίως της αυτοδιαχείρισης του κατακερματισμένου γυναικείου σώματος γέννησαν την ενσυναίσθηση της αποκρυμμένης δύναμης σε ένα δυναμικό κομμάτι των γυναικών και τους άνοιξαν νέους ορίζοντες απελευθέρωσης και διεκδικήσεων ιδίως στις έμφυλες και ενδοοικογενειακές σχέσεις.
Η ελληνική έκδοση για τη «Η διαλεκτική του Σεξ» δυστυχώς έχει εξαντληθεί. Ωστόσο αναδημοσιεύουμε το άρθρο της Έλενας Πατρικίου από τα Ενθέματα της ΑΥΓΗΣ (9 Σεπτεμβρίου 2012) το οποίο γράφτηκε με την ευκαιρία του θανάτου της και είναι βασισμένο σ’ αυτό το βιβλίο της.
«O θάνατος της Σούλαμιτ Φάιαρστοουν
Ο φεμινισμός δεν είναι απλώς διεκδίκηση κοινωνικής ισότητας, είναι η σημαντικότερη επανάσταση στην ανθρώπινη ιστορία
Tης Έλενας Πατρικίου
Ο θάνατός της την περασμένη εβδομάδα ήρθε να επιβεβαιώσει την ήττα της και να επισφραγίσει τη συνολική συλλογική ήττα του ριζοσπαστικού Δεύτερου Κύματος του φεμινισμού. Η Σούλαμιτ Φάιαρστοουν πέθανε μόνη στα 67 της στο νεοϋορκέζικο διαμέρισμά της, όπως μόνη έζησε τα τελευταία σαράντα χρόνια της ζωής της, όταν αποχώρησε από το φεμινιστικό κίνημα για να αρχίσει μια οδυνηρή πορεία σημαδεμένη από τη σχιζοφρένεια και την ζωγραφική. Αλλά τα πέντε χρόνια που έζησε στο κέντρο της τρικυμίας μέσα από την οποία αναδύθηκε επώδυνα ο ριζοσπαστικός φεμινισμός ήταν αυτά που, ακόμα κι αν δεν κατάφεραν να νοηματοδοτήσουν για πάντα τη δική της ζωή, σίγουρα άλλαξαν ες αεί τη δική μας.
Η ιστορία άρχισε στα τέλη του 1964, στους κόλπους της Νέας Αριστεράς και του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα των Αφροαμερικάνων, όταν η Μαίρη Κινγκ και η Κάσυ Χαίυντεν κυκλοφόρησαν ένα αδιανόητα τολμηρό κείμενο με τον απίστευτα δειλό τίτλο Ένα είδος υπομνήματος για τη θέση των γυναικών μέσα στο κίνημα: «Οι άντρες του κινήματος δεν μπορούν καν να συζητήσουν το γυναικείο πρόβλημα εξαιτίας της δεδομένης πεποίθησής τους στην αντρική ανωτερότητα». Η αντίδραση στο Υπόμνημα συνοψίζεται στο βάναυσο αστειάκι του Στόκελυ Καρμάικελ (μετέπειτα ηγετικής μορφής των Μαύρων Πανθήρων): «Η θέση των γυναικών στο κίνημα είναι μπρούμυτα». Αλλά το συνέχισε να κυκλοφορεί μέσα στο κίνημα ως υγρόν πυρ που η ανάφλεξή του, δύο χρόνια αργότερα, σηματοδότησε τη μαζική αποχώρηση των γυναικών από την αμερικάνικη Νέα Αριστερά και τη γέννηση του μεταπολεμικού φεμινισμού. Η στιγμή της έκρηξης, στη συνδιάσκεψη του SDS την Πρωτομαγιά του 1967, ήταν και η στιγμή της εμφάνισης της Σούλαμιτ Φάιαρστόουν.
Επικεντρωμένη στην αντιπολεμική δράση, η αμερικάνικη Αριστερά δεν μπορούσε να φανταστεί πως οι συζητήσεις για τις προεδρικές εκλογές του ’68 θα διακόπτονταν από δύο γυναίκες που ζήτησαν τον λόγο για να προτείνουν ένα ψήφισμα σύμφωνα με το οποίο τα βασικά αιτήματα της Αριστεράς θα έπρεπε να επικεντρωθούν στην ανατροπή των στερεοτυπικών εικόνων για τις γυναίκες, στην ανατροπή του γάμου και στην ελευθερία της αντισύλληψης και των εκτρώσεων. Η αλήθεια είναι πως η Φάιαρστοουν δεν πρόλαβε καν να διαβάσει το ψήφισμα που είχε συντάξει μαζί με την Τζο Φρήμαν. Ο πρόεδρος της συνεδρίας απλώς της έκλεισε το μικρόφωνο λέγοντας «Ηρέμησε, κοριτσάκι, εδώ συζητάμε σοβαρά πράγματα».
Τα κοριτσάκια δεν επρόκειτο να ηρεμήσουν. Η Φάιαρστοουν εγκατέλειψε την Σχολή Καλών Τεχνών του Σικάγου και ίδρυσε τις «Ριζοσπαστικές Γυναίκες της Νέας Υόρκης» με την Ανν Κεντ (που λίγο αργότερα θα έγραφε τον Μύθο του κολπικού οργασμού), την Κάθι Σαρατσάιλντ (που διατύπωσε το σύνθημα «Η γυναικεία αδελφοσύνη είναι πανίσχυρη» και επεξεργάστηκε την θεωρητική βάση για τις ομάδες αυτοσυνείδησης), την Κάρολ Χάνις (στην οποία ανήκει η φράση «Το προσωπικό είναι πολιτικό»). Το Κίνημα της Γυναικείας Απελευθέρωσης είχε πάρει τον δρόμο του.
Τα επόμενα τρία χρόνια είδαν τις ομάδες αυτοσυνείδησης να απλώνονται σαν πυρκαγιά, είδαν τα πρώτα μεγάλα speak-out για την έκτρωση, τους βιασμούς, το ξύλο και την πορνεία, είδαν τις μεγάλες καταγγελίες για τον γάμο και τους νόμους του διαζυγίου, είδαν τις πρώτες απόπειρες ερωτικού αυτοπροσδιορισμού των γυναικών και φεμινιστικής ανατροπής της «σεξουαλικής επανάστασης», είδαν τις παράνομες αμβλώσεις να οργανώνονται από τις ίδιες τις γυναίκες σε πείσμα της μαφίας και του επίσημου κράτους, είδαν τις πρώτες συγκρούσεις των γυναικών με την επίσημη ιατρική και τη χειραγώγηση του γυναικείου σώματος από την επιστήμη… Κι αν οι πόρτες που άνοιξαν τότε δεν έχουν κλείσει ακόμα εντελώς, αν η «αντεπίθεση» δεν έχει καταφέρει να ανατρέψει πλήρως την μεγαλύτερη επανάσταση του μεταπολεμικού 20ού αιώνα, είναι ίσως γιατί αυτά τα τρία χρόνια είδαν επίσης την αποτύπωση της θεωρητικής και λογικής επεξεργασίας του φεμινισμού: το 1970 είδε να γεννιούνται τα τρία σημαντικότερα γνήσια τέκνα της Μπωβουάρ: η Σεξουαλική πολιτική της Καίητ Μίλλετ, η Γυναίκα ευνούχος της Ζερμαίν Γκρηρ και η Διαλεκτική του σεξ της Σούλαμιτ Φάιαρστοουν.
«Στη Σιμόν ντε Μπωβουάρ, που άντεξε», λέει η αφιέρωση της Διαλεκτικής του σεξ. Η Μπωβουάρ άντεξε να δώσει φιλοσοφική υπόσταση στην ιδέα πως το «γυναικείο ζήτημα» είναι το κατεξοχήν «ανθρώπινο» ζήτημα· άντεξε την εξωφρενική επίθεση και τις χυδαίες απόπειρες γελοιοποίησης· άντεξε, κυρίως, για μια ζωή, την επιλογή της ελευθερίας.
Μέσα στο θρασύ, αλαζονικό και μεγαλειώδες βιβλίο της εικοσιοπεντάχρονης φεμινίστριας, μέσα στη θρασεία, αλαζονική και μεγαλειώδη «διόρθωση» του ιστορικού υλισμού και της ψυχανάλυσης, αυτό που κυρίως εκρήγνυται είναι η προσδοκία της αναίρεσης της γυναικείας αντοχής. Η πεποίθηση πως η φεμινιστική επανάσταση θα ανατρέψει τους λόγους που υποχρεώνουν τις γυναίκες να «αντέχουν», δίνοντάς τους την δυνατότητα να ενταχθούν στον ανθρώπινο πολιτισμό.
«Οι φεμινίστριες πρέπει να θέσουν υπό ερώτηση όχι μόνο τη δυτική κουλτούρα στο σύνολό της, αλλά την ίδια την οργάνωση του ανθρώπινου πολιτισμού και, τελικά, την οργάνωση της ίδιας της φύσης. Πολλές παραιτούνται απελπισμένες. Άλλες συνεχίζουν — η οδυνηρή ευαισθησία τους στην γυναικεία καταπίεση υπάρχει για έναν μόνο λόγο, για να ανατρέψουν την καταπίεση».
Η ανατροπή της φύσης πρέπει τελικά να προηγηθεί της ανατροπής της βασικής καταπιεστικής δομής του πολιτισμού που είναι η καταπίεση των γυναικών. «Η “φύση” δεν είναι αναγκαστικά “ανθρώπινη” αξία». Αν η αιτία της καταπίεσης βρίσκεται στην βιολογική παγίδευση της γυναίκας μέσα στον εξοντωτικό κύκλο της αναπαραγωγής, τότε ο πολιτισμός οφείλει να ανατρέψει την φύση. Αν η αρχετυπική ταξική διάκριση των ανθρώπινων κοινωνιών βασίζεται σε μια ιδιότροπη ερμηνεία της βιολογικής πραγματικότητας που θέλει τον άντρα κάτοχο των μέσων (ανα)παραγωγής, την γυναίκα μέσον (ανα)παραγωγής και το παιδί προϊόν και υπεραξία, τότε η φεμινιστική επανάσταση πρέπει να ανατρέψει πρωτίστως την βιολογική πραγματικότητα.
Η ανέραστη Σουλαμίτιδα αυτού του ανεστραμμένου Άσματος Ασμάτων καταλήγει στην διακήρυξη της επαναστατικής αγαμίας: μέσα στον καπιταλισμό, ο έρωτας κατακερματίζεται σε ένα τρίπτυχο που παγιώνει την γυναικεία καταπίεση: η μία του πτυχή είναι ο «ερωτισμός» (η ελεγχόμενη μετατροπή του πόθου σε εμμονή για το γενετήσιο σεξ), η δεύτερη είναι η «σεξουαλική ιδιωτικοποίηση των γυναικών» (η μετατροπή του συνόλου της γυναικείας «τάξης» σε περιφερόμενα στερεότυπα), και η τρίτη είναι η «εξιδανίκευση της ομορφιάς»: χάρη σ’ αυτό το αλλοτριωτικό τρίπτυχο που σκόπιμα αυτοαντιφάσκει, οι γυναίκες καταλήγουν να αποδέχονται νευρωσικά τη φετιχοποίησή τους και την «κανονικότητα» της συλλογικής καταπίεσης.
Η Φάιαρστοουν έδειξε έναν συλλογικό δρόμο ανατροπής, που και η ίδια ήξερε πως είναι αδύνατον να τον πορευτεί οποιαδήποτε γυναίκα μόνη, «προσωπικά», εφόσον είναι τελείως μη ρεαλιστική «η επιβολή θεωριών σε μια ψυχή ήδη θεμελιωδώς οργανωμένη σε συγκεκριμένες συναισθηματικές ανάγκες». Ο στόχος του ριζοσπαστικού φεμινισμού ήταν η ανατροπή των κοινωνικών δομών που παράγουν την συγκεκριμένη ψυχική οργάνωση, ελπίζοντας πως η ανατροπή (ίσως) θα φέρει την θεμελιακή αναδιοργάνωση της ανθρώπινης σεξουαλικότητας. Η αγαμία ως μεταβατικό στάδιο, ως εγγύηση της γυναικείας ελευθερίας μέχρι να γίνει πραγματικότητα η ανθρώπινη απελευθέρωση, ήταν μία ριζοσπαστική επιλογή που νικήθηκε πολύ γρήγορα από έναν «σοσιαλδημοκρατικό», μίζερο αλλά βιώσιμο, φεμινισμό. Δεν είναι τυχαίο πως, στις αρχές του ’80, το φεμινιστικό κίνημα βούλιαξε διασπασμένο, μη ξέροντας πως να χειριστεί το πρόβλημα της πορνογραφίας, μη ξέροντας πώς να επιλέξει ανάμεσα στην ασυμβίβαστη μάχη κατά του θεωρητικού υποστρώματος της σεξουαλικής καταπίεσης και του βιασμού που είναι η πορνογραφία, και τον τρόμο για μια ενδεχόμενη μεταμόρφωση του φεμινισμού σε λογοκριτικό πουριτανικό ιερατείο.
Και δεν είναι τυχαίο πως εξακολουθούμε να ζούμε τόσο την σεξουαλικότητα όσο και την (όποια) ανεξαρτησία μας ακροβατώντας, η καθεμιά προσωπικά και μοναχικά, ανάμεσα στην επιθυμία για μια απόλυτη εκχώρηση του σώματος μας σ’ αυτόν που ενσαρκώνει τον έρωτα όταν ο έρωτας είναι μαγικός, και στην όλο και πιο ματαιωμένη υπεράσπιση του απόλυτου αυτοκαθορισμού μιας μαγικής ελευθερίας.»
*Η Έλενα Πατρικίου είναι σκηνοθέτης και ιστορικός.
Πηγές: https://en.wikipedia.org/wiki/Shulamith_Firestone ttps://enthemata.wordpress.com/2012/09/09/patrikioy-3/
