Τζάκλιν Ρόουζ, Καθηγήτρια και συνδιευθύντρια του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Επιστημών Μπέρκμπεκ
Συντάκτρια: Νόρα Ράλλη
Θαυμάζει τη Μέρι Γουόλστονκραφτ, τη Σιμόν ντε Μποβουάρ, τη Βιρτζίνια Γουλφ, τη Σίλβια Πλαθ, τη Ρόζα Λούξεμπουργκ – όλες τις γυναίκες που άλλαξαν τον κόσμο με τις λέξεις τους.
Ταυτόχρονα πρεσβεύει ότι φεμινίστρια δεν είναι όποια δεν βάζει κοκκινάδι στα χείλη ή δεν προσέχει την εμφάνισή της.
Η Τζάκλιν Ρόουζ, καθηγήτρια και συνδιευθύντρια του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Επιστημών Μπέρκμπεκ του Λονδίνου, έρχεται στην Ελλάδα για μία μοναδική ομιλία στο Μέγαρο Μουσικής.
Το θέμα της διάλεξης μόνο τυχαίο δεν είναι: «Γυναίκες στα πρόθυρα της επανάστασης: Ρόζα Λούξεμπουργκ και Μέριλιν Μονρόε».
Ποια θα ήταν άραγε η σχέση μεταξύ της επαναστάτριας Ρόζας Λούξεμπουργκ και του ινδάλματος της κινηματογραφικής οθόνης Μέριλιν Μονρόε;
Σύμφωνα με τα κυρίαρχα στερεότυπα, πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικές προσωπικότητες.
Ομως, για την Τζάκλιν Ρόουζ, τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι.
Η ίδια διαφωνεί και εξηγεί γιατί, ειδικά στις μέρες μας, είναι πολλαπλά σημαντικό να διαπιστώσουμε ότι και οι δύο επέδειξαν ριζοσπαστική δημιουργικότητα και γιατί αυτή η δημιουργικότητα είναι απολύτως απαραίτητη σήμερα.
⚫ Οτιδήποτε νέο, από τη μουσική μέχρι τη φιλοσοφία, το σύστημα το ενσωματώνει κατευθείαν είτε κάνοντάς το μόδα, είτε στερεότυπο (π.χ., το πανκ, η οικολογία κ.ά.). Είναι ένας τρόπος για να γίνουν λιγότερο «επικίνδυνα»;
Ο Μπρεχτ το είχε πει πολύ καλά: το σύστημα θα απορροφήσει όλα όσα χρειάζεται για να αναπαράξει εκ νέου τον εαυτό του. Αυτό ακριβώς κατέδειξε στην «Οπερα της Πεντάρας».
Από την άλλη, όπως έχει υποδείξει ο Φουκό, το ίδιο σύστημα «επιτρέπει» σε κάποιες μορφές αντίστασης να υπάρξουν (όπως τα μουσικά ρεύματα ή κάποια ανώδυνα φιλοσοφικά κινήματα) ώστε να αποτραπεί κάτι πιο μεγάλο και επαναστατικό.
Ο Μαρκούζε το ονόμαζε «δεξαμενή καταστολής»: δίνεις στον εργάτη λίγη παραπάνω δύναμη και οικονομική ισχύ, ακριβώς όση χρειάζεται για να τον μετατρέψεις σε μία απολιτίκ καταναλωτική ύπαρξη…
Πώς αντιστέκεται κανείς σ’ αυτό; Μόνο με το να αγωνιζόμαστε καμία μορφή διαμαρτυρίας να μη γίνει «μόδα» και «στιλ» και διατηρώντας μία πραγματικά ριζοσπαστική ανάλυση στο πώς οι ανισότητες και οι διαφοροποιήσεις (ταξικές, φυλετικές, σεξουαλικές, έμφυλες) γίνονται ακόμη πιο έντονες μέσω της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.
Οσο για τα στερεότυπα, αυτά έχουν ιδιαίτερη απήχηση κυρίως στο γυναικείο κοινό, εξαιτίας του προαιώνιου διπόλου «αγίας/πόρνης».
Ποτέ δεν σταμάτησε η κυρίαρχη κουλτούρα να συνδέει τη γυναίκα με στερεότυπα, συγκεκριμένα με το σεξ και μόνο!
Ακόμη χειρότερα, σήμερα, η λανθασμένη αυτή οπτική ενισχύεται και από ένα πνευμα μισογυνισμού και σαδισμού.
⚫ Πώς θα μπορούσαμε να προστατευθούμε από όλα αυτά τα στερεότυπα;
Αρχικά, με το να αρνηθούμε. Ολοκληρωτικά, όμως, σε κάθε μας βήμα, ομιλία και συμπεριφορά.
Από την άλλη, το να τα χειριστείς με σαρκασμό και μια διάθεση παρωδίας μπορεί να αποδείξει πόσο γελοία και άχρηστα είναι.
Η Μέριλιν Μονρόε το έκανε αυτό πολύ καλά όσον αφορά τους ρόλους που της πρότειναν.
Αναγνωρίζοντας πόσο στερεοτυπικοί είναι, τους έφτανε στα άκρα, γελοιοποιώντας τους. Είναι πασίγνωστο το πόσο τους μισούσε.
Ειδικά στην ταινία «Μερικοί το προτιμούν καυτό», επέμενε ότι καμία γυναίκα δεν θα μπορούσε να είναι τόσο χαζή ώστε να μην καταλάβει πως ο Τζακ Λέμον και ο Τόνι Κέρτις ήταν άνδρες, ντυμένοι γυναικεία (μάλιστα, ο σκηνοθέτης της ταινίας, Μπίλι Γουάιλντερ είχε συμφωνήσει μαζί της και γι’ αυτό τη γύρισε σε ασπρόμαυρο, καθώς σε έγχρωμο θα φαινόταν πολύ ξεκάθαρα αυτή η «απάτη»).
⚫ Ο δυισμός σώματος/πνεύματος έχει αναχθεί σε κυρίαρχο τρόπο σκέψης. Αν είσαι όμορφος, δεν μπορεί να είσαι έξυπνος και το αντίστροφο. Ολόκληρες διαφημιστικές καμπάνιες στηρίζονται σ’ αυτό, όπως και μεγάλες βιομηχανίες (θεάματος και όχι μόνο).
Ο φεμινισμός έχει αναδείξει την ανοησία αυτης της διάκρισης και συνεχώς επαναφέρει το ζήτημα στην επικαιρότητα, θέτοντάς το στη βάση του «ό,τι είναι προσωπικό είναι και πολιτικό».
Το δικό μου αντεπιχείρημα είναι ουσιαστικά το τελευταίο μου βιβλίο, «Women in Dark Times» (Bloomsbury 2014 – «Γυναίκες σε σκοτεινούς καιρούς»).
Εκεί αναλύω το γιατί είναι τόσο σημαντικό και επείγον το να τονίζουμε συνεχώς πως η διάκριση αυτή φέρει μέσα της πολιτικά κίνητρα και πρέπει να αναγνωριστεί ως πολιτικό, πλέον, θέμα.
Δεν μπορείς να διαχωρίζεις ούτε τους ανθρώπους μεταξύ τους, αλλά ούτε τον ίδιο τον άνθρωπο ως οντότητα με σώμα και πνεύμα και μυαλό και χέρια και πόδια και σκέψεις και γεννητικά όργανα και όλα αυτά μαζί.
Στο βιβλίο μου έχω ένα μότο: «Είμαστε φεμινίστριες. Αντιμαχόμαστε την αδικία προς τη γυναίκα. Δεν είμαστε αθώες. Ούτε, όμως, προερχόμαστε από τα σκοτάδια της ψυχής. Γι αυτό και δεν θέλουμε να υποτάξουμε κανέναν στις δικές μας επιθυμίες. Είμαστε φεμινίστριες – άκου προσεκτικά τι έχουμε να σου πούμε».
⚫ Πιστεύετε πως αν η Ρόζα Λούξεμπουργκ ή η Μέριλιν Μονρόε είχαν άλλη εξωτερική εμφάνιση θα είχαν και διαφορετική πορεία ζωής;
Οπως θα πω και στην ομιλία μου, ίσως το πιο αποθαρρυντικό στο πώς οι άνθρωποι βλέπουν τις δυο αυτές γυναίκες (και ταυτόχρονα αυτό που τις φέρνει κοντά) είναι πώς αναγνωρίζονται ως να είναι η μία το αντίστροφο της άλλης: η Λούξεμπουργκ όλο μυαλό και καθόλου σεξουαλικότητα και η Μονρόε μόνο κορμί και τίποτε περισσότερο (το γνωστό σχόλιο: «χαζή ξανθιά»).
Για την πρώτη, το στερεότυπο βασίστηκε και στο γεγονός πως είχε μία αναπηρία και φυσικά στο ότι ήταν Εβραία.
Στην πραγματικότητα, βέβαια, είχε μία έντονα ερωτική ζωή, η οποία μάλιστα τη βοηθούσε στο να έχει μία ευρύτερη και βαθύτερη οπτική του κόσμου κι έτσι να διατυπώνει πιο ριζοσπαστικές ιδέες.
Οσο για τη Μονρόε, ήταν πολύ πολιτικοποιημένη και όχι εξαιτίας της σχέσης της με τον Αρθουρ Μίλερ, καθώς ήταν αριστερή πριν τον γνωρίσει.
Μάλιστα, μετά το διαζύγιο έγινε ακόμη πιο ακραία – δεν είναι τυχαίο πως στη λίστα του FBI ήταν καταγεγραμμένη ως «κοντά στον κομμουνισμό».
Είχε στείλει επιστολή στους New York Times, στηλιτεύοντας την απόφαση των ΗΠΑ να μην υποστηρίξουν τον Φιντέλ Κάστρο…
Ομως τίποτε από αυτά δεν είναι γνωστό γι’ αυτές τις γυναίκες.
⚫ Ενα σχόλιο για τις Ανγκελα Μέρκελ, Μαρίν Λεπέν, Χίλαρι Κλίντον, Τερέζα Μέι. Δίνουν ισχυρό παράδειγμα ως γυναίκες στην εξουσία;
Με μια λέξη, όχι. Γιατί διαχωρίζουν τον αγώνα για τη γυναικεία χειραφέτηση από τον αγώνα για δικαιοσύνη.
Η Τ. Μέι τείνει να γίνει η πιο συντηρητική πρωθυπουργός που είχαμε ποτέ.
Η Μέρκελ είναι πιο σύνθετη περίπτωση – από τη μια αποδέχεται τους πρόσφυγες και από την άλλη επιβάλλει σκληρή λιτότητα στην Ελλάδα, ξεχνώντας πως στη Γερμανία χαρίστηκαν τα χρέη μετά τον Β’ Παγκόσμιο, αλλιώς θα ήταν σε χειρότερη θέση από ό,τι η Ελλάδα.
Η Κλίντον, από τη μια μιλάει εναντίον των οπλοβιομηχανιών και από την άλλη ήταν υπέρ του πολέμου στο Ιράκ και δεν παίρνει θέση στη διαμάχη Παλαιστίνης – Ισραήλ.
Φυσικά δεν έχω κανένα σχόλιο για τη Λεπέν… Το θέμα είμαι να μην αποσυνδέουμε το γυναικείο ζήτημα και αυτό της δικαιοσύνης.
Οι γυναίκες αυτές υποστηρίζουν και δρουν εξουσιαστικά μέσα σε έναν άδικο κόσμο – οπότε μόνο παράδειγμα δεν μπορούν να αποτελέσουν.
Η Τζάκλιν Ρόουζ θα μιλήσει στο Μέγαρο Μουσικής, Δευτέρα 24/10, στις 19.00. Στα αγγλικά με ταυτόχρονη μετάφραση.
ΠΗΓΗ: Εφημερίδα των Συντακτών – 23-10-16