Τι έγινε με εκείνες τις γυναίκες;

Διαβάζοντας το βιβλίο του Άγγελου Ελεφάντη « Μας πήραν την Αθήνα», σταματώ  στην αφήγηση της Παγώνας Στεφάνου στο βιβλίο της : «Των Αφανών». Πρόκειται για την προσωπική ιστορία μιας νέας κοπέλας που έζησε τον Εμφύλιο και αργότερα τη στρατιωτική δικτατορία του ’67 και που δεκαετίες αργότερα αφηγείται μερικά απ’ όσα έζησε και έπαθε. Αποφεύγοντας τον ρητορισμό, τον μελοδραματισμό, την αυτοπροβολή, τα στολίδια που καταστρέφουν την αυθεντικότητα του βιώματος η γραφή της βγαίνει συγκινημένη: ζει ακόμα μέσα στη συγκίνηση του ίδιου του γεγονότος. Δεν πρόκειται για κάτι ιδιαίτερο, γιατί αυτό το ιδιαίτερο το έζησαν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, το έζησε ένας ολόκληρος λαός με τον ένα ή άλλο τρόπο…

Στο βιβλίο της η Παγώνα δεν λέει πουθενά γιατί την έπιασαν, γιατί από παιδί 16 χρονών τη δίκασαν, τι είχε κάνει και έμεινε τόσο καιρό στη φυλακή. Ποιό ήταν το αδίκημα της έφηβης; Απαξιοί να ασχοληθεί με αυτήν την λεπτομέρεια. Δεν είναι παράξενο; Μα, όλα τα αριστερά κορίτσια, έστω τα κορίτσια από αριστερό σπίτι, τα έστελναν στη φυλακή ανηλίκων της Καλλιθέας; Με αυτή τη σιωπή της για το γενεσιουργό αίτιο των παθημάτων της, η Παγώνα υπαινίσσεται ότι η γενεσιουργός αιτία βρίσκεται πίσω από την προσωπική εμπλοκή, αποδεικνύοντας έτσι μια μεγάλη αλήθεια του Εμφυλίου Πολέμου. Την τυχαιότητα δηλαδή, που βαραίνει και καθορίζει εν τέλει την προσωπική μοίρα του καθένα και της καθεμιάς… Ένας ανεμοστρόβιλος ήταν ο Εμφύλιος, που άρπαξε τους εμπόλεμους στη δίνη του και τους τίναξε στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Αν ο πόλεμος έχει τη λογική του, αν οι παρατάξεις των εμπολέμων έχουν τη λογική τους, η τύχη που επιφυλάσσεται στον καθένα είναι αστάθμητη, αυθαίρετη…..
Το βιβλίο «Των Αφανών» δεν μιλά για το πολιτικό τοπίο του εμφυλίου, δεν υπάρχουν σ’ αυτό αναλύσεις, συσχετισμός δυνάμεων, λάθη, ευθύνες, κρυμμένοι ή φανεροί παράγοντες, αριθμοί που τόσο αρέχουν στην ιστορική έρευνα. Υπάρχει όμως η σκοπία του θαλάμου: ένα κορίτσι 16 χρονών που βλέπει τα αιμάσσοντα πρόσωπα μέσα στο τοπίο του πολέμου. «Είναι παιδί ακόμα», φώναξε μια μάνα πέφτοντας στις ρόδες του αυτοκινήτου ενός βασιλικού επιτρόπου, «αν το σκοτώσεις, τότε κι εγώ θα σκοτώσω τα δικά σου». Ή ακόμα η Παγώνα θυμάται:
«ο καπετάνιος του Δημοκρατικού στρατού ξαναπαντρεύτηκε και η Αφροδίτη που το’ μαθε στη φυλακή μας είπε: « ‘Δεν θα τολμήσει ποτέ να γυρίσει;’ ‘Μαζί με τα παιδιά μου θα τον καταδικάσουμε’».

Μια καθηγήτρια μαθηματικών η Ισμήνη γράφει πριν από την εκτέλεσή της , στις μαθήτριές της, « Τα μαθηματικά τ’ αγάπησα πολύ κι είχα τον πόθο να προκόψω σε κανέναν κλάδο εφηρμοσμένων μαθηματικών, όπως π.χ. τ’ Αναλογιστικά, πούχουν σχέση με την Κοινωνική Ασφάλιση. Ήθελα να βοηθήσω με τα μαθηματικά μου το φτωχό εργαζόμενο κι ανασφάλιστο κόσμο».

Από τον μεγάλο δρόμο που η ίδια περπάτησε και όπου μας ξεναγεί στο βιβλίο της, της μένει μια σπαρακτική απορία: « Η Αθανασία, η Βαγγελιώ και σαν αυτές χιλιάδες άλλες γυναίκες, νεότατες έμειναν μόνες μ’ενα παιδί στην αγκαλιά για να μετράνε αργότερα τα χρόνια της εξορίας τους, και του παιδιού τους εκεί τα πρώτα λόγια…(….) . Ποιός σκέφτηκε ποτέ να μιλήσει για τις εκατοντάδες νέες που το γάμο τους τον θυμούνται σαν ένα άτυχο γεγονός, ή δεν θέλουν να τον θυμούνται καθόλου; Για τις γυναίκες, που από το γάμο τους δεν έμεινε παρά μόνο το όνομα του άντρα και το φορτίο του τίτλου του πρωτοκαπετάνιου από το αντάρτικο; Για τις γυναίκες που δεν τους έμεινε ούτε παιδί, αλλά δεν τόλμησαν να παντρευτούν ξανά, όπως εύκολα το ‘πράξαν οι άνδρες τους, γιατί θα είχαν την κατακραυγή και την περιφρόνηση ακόμα και της μάνας τους στην επαρχία;»

 

Αλήθεια τι έγινε μ’ αυτές τις γυναίκες, τους άπειρους αφανείς; Η απορία της Παγώνας είναι μεγάλη πρόκληση για μας. Να την ευχαριστήσουμε, με τον τρόπο της να μας προκαλεί.