Ο θίασος της Κοτοπούλη το 1927. Στον κύκλο ο Γιώργος Βιτσώρης. Στην πρώτη σειρά, τρίτη από δεξιά η Νίτσα Βιτσώρη (μετέπειτα Τσαγανέα.)
Γράφει ο Χρήστος Τζουρντός*
Με ενδιαφέρον διάβασα το δημοσίευμα για την Νίτσα Τσαγανέα στο Μωβ, της 3ης Σεπτεμβρίου. Όμως η αναφορά για τη βιογραφία της την αδικεί. Και μάλιστα κατάφωρα.
Η Νίτσα έκανε δημόσια δηλώσεις το 1979, δύο χρόνια από το θάνατο του δεύτερου άντρα της, του Τσαγανέα, σχετικά με την δράση της στην τότε αρχική μορφή της Κομμουνιστικής Αριστεράς και συγκεκριμένα από το 1921, όταν για πρώτη φορά ο ηθοποιός Γιώργος Βιτσώρης, αργότερα πρώτος σύζυγός της, την έφερε σε επαφή στα γραφεία του Ριζοσπάστη, που ήταν τότε στην οδό Πειραιώς.
Η Νίτσα Τσαγανέα δεν έγινε γνωστή σε εμάς από τις κάπως ανόητες, αλλά συμπαθητικές κινηματογραφικές ταινίες στις οποίες έπαιξε, και μάλιστα σε δεύτερους ρόλους, και συχνά δίπλα από τον ξεπεσμένο δανδή, γνωστό ηθοποιό Τσαγανέα… τον γνωστό σαν “βεβαίως βεβαίως”.
Είναι λίγος ο χώρος για να παρουσιάσουμε τη δράση της Νίτσας σε χρόνια επικίνδυνα και δύσκολα, ακόμα από το 1921, με δικτατορίες, κυνηγητά, φυλακίσεις και προ πάντων καθημερινή δράση ως μέλος του ΚΚΕ στην αρχή, αργότερα ως διαφωνούσα με τη σταλινοποίηση της Ρωσίας.
Πως θα μπορούσε μια τέτοιας αξίας κομμουνίστρια, να δεχτεί την αντιανθρώπινη και προ πάντων αντι-γυναικεία νέα κατάσταση των νέων προνομίων των γραφειοκρατών και αυτών που επιχειρούσαν από τότε να επιστρέψουν στο παρελθόν της τόσο άγριας εποχής του Τσαρισμού και του άρχοντα-αφέντη-άντρα, μέσα και έξω από την οικογένεια;
Γι’ αυτό διαφώνησε αμέσως με τη νέα πολιτική των κομμουνιστικών κομμάτων -ουρά της εξωτερικής πολιτική της Ρωσίας- και μάλιστα εντάχθηκε στο Αρχείο του Μαρξισμού, γνωρίζοντας για πρώτη φορά της απόψεις της Αριστερής Αντιπολίτευσης –ειδικά τις απόψεις του Τρότσκι, που καταγράφονται στις μπροσούρες του για την οικογένεια, τη θέση της γυναίκας στο βάρβαρο καπιταλισμό, στα πρώτα λίγα χρόνια της, έστω σωστής, Σοβιετικής Εξουσίας και πριν ακόμα οι κανίβαλοι ανδροκράτες του κόμματος και των σοβιέτ επιστρέψουν τις γυναίκες πάλι με τη βία πίσω στην κουζίνα, στο εργοστάσιο, ή στο χωράφι και αμέτρητες χιλιάδες σαν την Νίτσα Βιτσώρη-Τσαγανέα στις φυλακές και στα γκούλακ.
Στην συνέντευξή της το 1979, η Νίτσα Βιτσώρη-Τσαγανέα αναφέρει:
“…Κατ’ αρχήν ζητώ συγνώμη γιατί οι χρονολογίες και ημερομηνίες, ίσως να διαφέρουν σε κάτι, έχουν περάσει το λιγότερο 55 χρόνια από τότε που εντάχτηκα στο Εργατικό Κίνημα και το μυαλό δεν λειτουργεί όπως πρέπει. Ευχαριστώ…”
Αναφέρει πως πήγανε με τον Γιώργο Βιτσώρη το 1931, ή 32, να συναντήσουν τον μεγάλο εξόριστο Τρότσκι στο νησάκι Πρίγκιπο της Τουρκίας, στο Βόσπορο.
“…Ήμουν με τον θίασο της Κοτοπούλη-Κυβέλη για θέατρο και ταινίες με τους Έλληνες της Πόλης.
Ο Γιώργος ήρθε ένα βράδυ και παρακάλεσε την Κοτοπούλη να με πάρει και να πάμε κρυφά να συναντήσουμε τον Τρότσκι.
Μας έδωσε την άδεια, και μας πήρε ένας από τους γραμματείς του Τρότσκι να μας βάλει κρυφά στο σπίτι του Τρότσκι, γιατί ήταν αυστηρά επιτηρούμενο.
…Μπήκαμε κρυφά και μας αγκάλιασαν με αγάπη η Ναταλία Σέντοβα-Τρότσκι και ο ίδιος.
Είχαμε ατέλειωτες ώρες συζητήσεων .
Διψούσαν να μάθουν για το εργατικό κίνημα στην Ελλάδα”.
Αναφέρει για τον Τρότσκι:
“Απίθανος, πάντα γελαστός, κεφάτος, γεμάτος χιούμορ, με άκρατο ενθουσιασμό και σιγουριά”.
(Απαντάει σε άλλη ερώτηση)
“…Τι να πω για τον Γιώργο Βιτσώρη;
Εύχομαι όλοι να μοιάσουν στο ήθος του, την τιμιότητα και την ατέλειωτη αγάπη και ενθουσιασμό για την ιδεολογία του.
Θυσίασε τα πάντα και με θάρρος και αφοσίωση για τον Τροτσκισμό.
Μαζί πηγαίναμε μοιρασμένοι σε τομείς να προπαγανδίσουμε τις κομμουνιστικές ιδέες της ισότητας, σε εκδρομές, σε απεργίες, σε εργάτες, φοιτητές, εργάτριες, νοικοκυρές, επιστήμονες, ηθοποιούς , κ.τλ.
Δουλεύαμε και στην Αθήνα και στον Πειραιά με διαφορετικά ονόματα.
Γράφαμε στην Εβδομαδιαία εφημερίδα, Η ΠΑΛΗ ΤΩΝ ΤΑΞΕΩΝ”.
“…Στη Γαλλία ο Γιώργος εγκαταστάθηκε οριστικά το 1936, όταν εξορίστηκε από την δικτατορία του Μεταξά και χώρισε ο δρόμος μας…”
“…Μόλις μερικούς μήνες μετά την επιστροφή μας από τον Βόσπορο, χτυπάει ένα πρωί η πόρτα μας (μέναμε με τον Γιώργο στην οδό Ιακωβάτων-πάροδος Πατησίων, αναφέρει η Νίτσα) και παρουσιάστηκαν ένας άντρας περίπου 40 χρόνων και ένα αγόρι γύρω στα 8-με 10.
Μου είπε ότι ο μικρός είναι εγγονός του Τρότσκι και ο ίδιος ο παιδαγωγός του και ότι έπρεπε να μας φυγαδεύσουν για το Παρίσι γιατί κινδύνευε από τους εχθρούς.
Έφυγαν, αλλά είμαι σίγουρη ότι ο άντρας ήταν ο γιος του Τρότσκι, που τον δολοφόνησαν λίγα χρόνια αργότερα οι σταλινικοί στο Παρίσι”.
Σε άλλον σημείο της συνέντευξης η Νίτσα Βιτσώρη-Τσαγανέα, αναφέρει πως μπήκε στο εργατικό και φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα:
“…Από την πρώτη μέρα δέχτηκα την βαναυσότητα της αστυνομίας, οι οποίοι με ρόπαλα, μας έσπαγαν τα κεφάλια, αλλά και όλα τα έπιπλα και με πυροβολισμούς εκκένωσαν το κτίριο στην οδό Πειραιώς την πρώτη μέρα της επίσημης εμφάνισης μου το 1921-22.
Από τότε δρούσαμε παντού, πότε με τα ονόματα μας και πότε με ψευδώνυμα.
Μιλούσαμε σε απεργίες, στα συλλαλητήρια των εργατών, στις απεργίες, των φοιτητών, στα πανεπιστήμια. Ήμαστε πάντα κοντά σε όλους, πάντα μαζί τους”.
“…Εγώ στην Αθήνα, καθοδηγούσα την περιοχή από Ομόνοια μέχρι τον Ευαγγελισμό.
Καθόμαστε στα παγκάκια έξω από τον Ευαγγελισμό και συζητούσαμε με φοιτήτριες, νοσοκόμες, νοικοκυρές, εργάτριες.
Επίσης δρούσα και στην Δραπετσώνα στον Πειραιά, μάθαινα γράμματα σε πολλές αγράμματες εργάτριες, καπνεργάτριες, φουρνάρισσες κ.τλ και μετά κάναμε τις συζητήσεις μας για ισότητα και κομμουνισμό.
Έδινα παραστάσεις, έκανα ότι μπορούσα για το κίνημά μας.
Αλλά είχα περίσσια λατρεία για το θέατρο και έτσι δεν δόθηκα στο κίνημα μέχρι το τέλος της ζωής μου, όπως ο Γιώργος Βιτσώρης.
Είμαι πια πολύ μεγάλη και ζητάω συγνώμη που δεν μπορώ να θυμηθώ περισσότερα και σπουδαιότερα για την δράση μας. Και πόσα δεν έχω να θυμηθώ;
Ατέλειωτους ηρωισμούς και αμέτρητες θυσίες…”
Έτσι τελειώνει αυτή η σπουδαία γυναίκα του ηρωισμού και αυτοθυσίας, ατελείωτο παράδειγμα προς μίμηση σε γυναίκες και προπάντων σε άντρες.
Αθήνα 15-9-2016
ΥΓ. 1 Ο Γιώργος Βιτσώρης και η Νίτσα ήταν οι κύριοι οργανωτές μιας μαζικής εκδήλωσης-υποδοχής του Τρότσκι στο λιμάνι του Πειραιά. Όπως γράφει η Ναταλία Σέντοβα:
“…Στις 14 Οχτώβρη το 1932 εγκαταλείψαμε την Ισταμπούλ για ένα σύντομο ταξίδι στην Κοπεγχάγη, για μια διάλεξη στο πανεπιστήμιο. Μας συνόδευαν μερικοί σύντροφοι. Όταν το καράβι έφτασε στο λιμάνι του Πειραιά, ο Λεόν Νταβίντοβιτς –Τρότσκι έγινε αντικείμενο αναπάντεχων ζητωκραυγών και εκδηλώσεων. Πάνω από 100 σύντροφοι και συντρόφισσες, με λουλούδια, όρμησαν στο πλοίο αλλά τους χτύπησαν οι αστυνομικοί, απαγορεύοντας στον Τρότσκι να φανεί ακόμα και στο κατάστρωμα!”
ΥΓ2. Είχα την τιμή να γνωρίσω τη Νίτσα Τσαγανέα στο Λονδίνο, μπορεί το 1972, όταν ήμουν εξόριστος–καταδικασμένος ερήμην από τη χούντα, στο βιβλιοπωλείο του Κίμωνα, όπου είχε έρθει μαζί με τον Τσαγανέα για να αγοράσουν ελληνική εφημερίδα. Της μίλησα για την ΚΟΜΛΕΑ, τον Βιτσώρη, τον Λουκά Καρλιάφτη, ο οποίος ήταν μαζί με τον Γ. Βιτσώρη όλη αυτή την περίοδο. Ήταν αρκετά συγκινημένη. Μεγάλη μου τιμή.
* Ο Χρήστος Τζουρντός είναι μέλος ΣΦΕΑ –(Σύνδεσμος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αγωνιστών).