Η Μαρίνα Καλλέργη βρέθηκε εκεί, εκ μέρους της ομάδας Το Μωβ και μας διηγείται την εμπειρία της
Η λήξη της 4ης διεθνούς δράσης της Παγκόσμιας Πορείας Γυναικών πραγματοποιήθηκε στην Λισαβόνα. Το ευρωπαϊκό τμήμα της πορείας είχε ξεκινήσει έξι μήνες πριν, από το Βόρειο Κουρδιστάν ή αλλιώς τις κουρδικές περιοχές της νοτιοανατολικής Τουρκίας. Το καραβάνι διέσχισε όλη την Ευρώπη και κατέληξε Πορτογαλία.
Στο ταξίδι αυτό από την ανατολή προς την δύση συνάντησε πάνω από 400 φεμινιστικές οργανώσεις και κοινωνικά κινήματα. Στο διάστημα των έξι μηνών, δεν πρόβαλε μονάχα έμφυλο λόγο ούτε αγωνίστηκε μόνο ενάντια στην πατριαρχία. Τάχθηκε απέναντι στο πόλεμο, στο φασισμό, τον ρατσισμό, την λιτότητα, την βία, τον κοινωνικό αποκλεισμό των μεταναστών και τα μεγάλα καταστροφικά για το περιβάλλον έργα. Κάθε σταθμός του καραβανιού είχε έναν συμβολισμό όπως για παράδειγμα στα σύνορα Τουρκίας- Συρίας για την ειρήνη, στην Θεσσαλονίκη για αλληλεγγύη στο κίνημα ενάντια στην εξόρυξη χρυσού στην Χαλκιδική, στο Βελιγράδι για την έμφυλη ορατότητα. Ταυτόχρονα το καραβάνι στήριξε εναλλακτικές δομές ενάντια στον κυρίαρχο λόγο, διαδήλωσε υπέρ καταλήψεων, στήριξε δομές εναλλακτικής οικονομίας και κολεκτίβες τροφής και στέγης.
Σε αυτό το πλαίσιο η πρώτη μέρα της Παγκόσμιας Πορείας στην Λισαβόνα πραγματοποιήθηκε λίγο έξω από την Λισαβόνα, στο προάστιο Αμαδόρα και στην γειτονία Σάντα Φιλομένα. Εκεί μας φιλοξένησε το κοινωνικό κέντρο Νu Sta Djunto, αυτοοργανωμένη δομή αλληλεγγύης που λειτουργεί σε επίπεδο γειτονίας.
Ως το σημείο όπου θα λάμβαναν χώρα οι διεργασίες της Παγκόσμιας Πορείας είχε οριστεί το αθλητικό κέντρο της γειτονιάς. Είχε μάλιστα «στολιστεί» με 44 κόκκινα ρούχα-παντελόνια, φορέματα, πουκάμισα, μπλούζες- για τις 44 δολοφονημένες γυναίκες , θύματα ενδοοικογενειακής βίας, τα τελευταία δύο χρόνια στο προάστιο της Αμαδόρα.
Έφτασα εκεί λίγο μετά το μεσημεριανό γεύμα, είχα χάσει δηλαδή την τοπικής κλίμακας πορεία που πραγματοποιήθηκε το πρωί. Θα γνώριζα όμως την γειτονία στην ξενάγηση που θα ακολουθούσε και στο εργαστήριο για το δικαίωμα στην πόλη και στην κατοικία. Πρώτα όμως ο αυτοδιαχειριζόμενος παιδικός σταθμός ήθελε να μας παρουσιάσει τα παιχνίδια και τα τραγούδια του, ενώ ακολούθησε η παρουσίαση του Batugue γυναικείου χορού με αφρικάνικες ρίζες, ο οποίος είχε μάλιστα απαγορευτεί κατά την διάρκεια του Απαρχάιντ στη Νότιο Αφρική. Τα δύο αυτά δρώμενα ήταν ο καλύτερος τρόπος να γνωρίσουμε την γειτονία πριν την περπατήσουμε και ενημερωθούμε για αυτήν.
Η Σάντα Φιλομένα και η Bairro 6 de Maio είναι εργατικές γειτονιές που κατοικούνται κυρίως από Αφρικανούς μετανάστες εδώ και πολλές δεκαετείς, δεν επιλέχτηκαν από την διοργάνωση της Πορτογαλίας μόνο για την πολυπολιτισμικότητα του ή για την αυτοοργάνωση στο επίπεδο γειτονίας, αν και θα ήταν αρκετό. Στις γειτονίες αυτές τα δύο τελευταία χρόνια λαμβάνουν χώρα μεγάλα κύματα εξώσεων. Σίγουρα έχει συμβάλει σε αυτό η οικονομική κατάσταση, όμως για να καταλάβουμε τι ακριβώς συμβαίνει πρέπει να πάμε λίγα χρόνια πίσω. Όταν οι πρώτες μετανάστριες και οι πρώτοι μετανάστες άρχισαν να φτάνουν στην Λισσαβόνα , κυρίως από πρώην αποικιοκρατίες της Πορτογαλίας, όπου αν και ήταν ευπρόσδεκτοι σε μια κοινωνία χωρίς υψηλά κρούσματα ρατσιστικής βίας δεν υπήρχε καμία στεγαστική πολιτική, έτσι ξεκίνησαν να κτίζουν μόνες τους και μόνοι τους τα σπίτια τους. Κατάσταση που μπορεί να συγκριθεί με την κάλυψη των στεγαστικών αναγκών του προσφυγικού πληθυσμού από την μικράσια ή ακόμα και με τις αυθαίρετες κατοικίες εργατών (ας μην τις μπερδέψουμε με τις καταπατήσεις) τόσο στην Αθήνα όσο και άλλου στο ελλαδικό χώρο. Και αν για πολλά χρόνια τα σπίτια στην Σάντα Φιλομέδα υπήρχαν χωρίς κανένα πρόβλημα πλήρως ηλεκτροδοτημένα και ενσωματωμένα στο σύστημα αποχέτευσης, τώρα με την ανάπλαση και τον εξευγενισμό (gentrification) του κέντρου της Λισαβόνας υπάρχει μετακίνηση πληθυσμού προς τα προάστια και έτσι ο δήμος κατεδαφίζει τα σπίτια της Σάντα Φιλομένα και της Bairro 6 de Maio.
Ο αγώνας για την διάσωση των σπιτιών γίνεται με πρωτοστάτισσες τις γυναίκες της γειτονίας. Οι οποίες όχι μόνο αντιδρούν στις κατεδαφίσεις και τις εξώσεις, άλλα αντιστέκονται σε όλες τις μεθόδους εξόντωσης που χρησιμοποιεί το δημαρχείο. Όπως οι υποχρηματοδοτούμενοι παιδικοί σταθμοί ή η εξαφάνιση της πρόνοιας για τους αρρώστους και ηλικιωμένους. Οι γυναίκες από την Νu Sta Djunto προσπαθούν να καλύψουν τις ανάγκες της γειτονίας με αλληλεγγύη, αμφισβητώντας ταυτόχρονα τους έμφυλους ρόλους -που θέλουν τις γυναίκες να καλύπτουν τις ανάγκες αυτές στην ιδιωτική σφαίρα της οικογένειας. Τα κενά που αφήνονται από την υποχώρηση του κράτους πρόνοιας μεταφέρονται στην δημόσια σφαίρα εμπλέκοντας όλα τα μέλη της κοινότητας. Οι διαδικασίες αυτές όμως, δεν παραγκωνίζουν τις πολίτικες μάχες και διεκδικήσεις, η αλληλεγγύη προχωράει παράλληλα με τους πολίτικους αγώνες.
Αν σε εμάς στην Ελλάδα ύστερα από πέντε χρόνια νεοφιλελεύθερων και μνημονιακών πολιτικών αυτή η κουβέντα μας φαίνεται παρωχημένη , η Νu Sta Djunto ήταν η πρώτη που έθεσε αυτά τα ερωτήματα στην Πορτογαλία. Για αυτό και επιλέχτηκε, μακριά από την κοσμοπολίτικη και τουριστική Λισαβόνα ένας τόπος όπου τόσο το γυναικείο σώμα όσο και ο ίδιος ο χώρος γίνονται δέκτες της πατριαρχικής και νεοφιλελεύθερη βίας άλλα και γεννάνε αντιστάσεις.
Η επόμενη μέρα μας βρήκε σε μία όχι τόσο ζωντανή γειτονία. Ανατολικά από το κύριο λιμάνι της Λισαβόνας με θέα τα κοντέινερ σε μια γειτονία όχι κατοικίας άλλα παλιών εργοστασίων. Σε ένα παλιό εργοστάσιο όπλων , όπου τώρα χρησιμοποιείται ως πολυχώρος πολιτισμού , ενώ έχει μεταφερθεί σε αυτό και ένα τμήμα της βιβλιοθήκης της Φιλοσοφικής Σχολής της Λισαβόνας. Οι αίθουσες του έχουν ονοματιστεί από γνωστές/ούς φιλοσόφους ή καλλιτέχνες. Έτσι το workshop από τις λεσβιακές ομάδες πραγματοποιήθηκε στον Νίτσε, για την λιτότητα στην Βιρτζίνια Γουλφ και για τον μαύρο φεμινισμό στο Φουκώ. Η θεματολογία στα workshop ήταν μεγάλη , το καθένα είχε διάρκεια τριών τετάρτων και παράλληλα πραγματοποιούνταν μέχρι τρία. Συνήθως η/ο εισηγήτρια/ης δεν απασχολούσε την κουβέντα πάνω από δέκα λεπτά ή γινόντουσαν μικρές πεντάλεπτες παρεμβάσεις από πολλαπλούς εισηγητές. Για παράδειγμα στο εργαστήριο για την έμφυλη βία ο εισηγητής ο οποίος είναι ερευνητής και εργαζόμενος σε δομή προστασίας και υποστήριξης για θύματα ενδοοικογενειακής βίας μίλησε δέκα λεπτά για την εμπειρία του και ακολούθησαν παρεμβάσεις από το κοινό, ενώ στο workshop για τις γυναίκες πρόσφυγες υπήρξαν τέσσερις εισηγήσεις ανθρώπων που είτε έχουν εργαστεί σε προσφυγικούς καταυλισμούς και κέντρα υποδοχής είτε έχουν δημιουργήσει δομές αλληλεγγύης και υποδοχής είτε έχουν συμμετάσχει σε αγώνες όπως στα αυστροουγγρικά σύνορα. Βέβαια αν και όλα τα εργαστήρια είχαν ένα βιωματικό μέρος, σε αυτό καμία πρόσφυγας δεν μίλησε για την εμπειρία της, ουσιαστικά οι πρόσφυγες εκπροσωπήθηκαν από αλληλέγγυους και αλληλέγγυες Ευρωπαίες/ους.
Το Σάββατο δεν ήταν απλώς η τελευταία μέρα για την Λισαβόνα, ήταν η ημέρα λήξης του ευρωπαϊκού τμήματος για την παγκόσμια πορεία γυναικών. Στην πρυτανεία του Πανεπιστημίου της πόλης η πρωινή κουβέντα προσπάθησε να ενώσει την λήξη του πορείας με την αρχή του. Τρεις γυναίκες που έχουν βιώσει τον πόλεμο μια Κούρδισα, μια Σέρβα και μια από την Μοζαμβίκη μας μίλησαν για τις εμπόλεμες ζώνες, την στρατιωτικοποίηση της καθημερινής ζωής, τα θύματα, την ισχυροποίηση των έμφυλων ρόλων την βιοπολιτική και όλες τις συνέπειες ενός πολέμου μέσα από βιώματα γυναικών. Λόγια συναισθηματικά χωρίς όμως να ζητάνε να συγκινήσουν, λόγοι στην ουσία τους αντιπολεμικοί και αντιμιλιταριστικοί. Ακολούθησε ο απολογισμός τoυ καραβανιού. Στο κέντρο της αίθουσας λουλούδια για τις γυναίκες που δεν μπόρεσαν να είναι μαζί μας. Μέλη από όλες τις χώρες που πέρασε το καραβάνι, ξετύλιγαν σιγά –σιγά την διαδρομή και τις ιστορίες του. Φωτογραφίες από πορείες, επίδικα , αγώνες και μικρές τοπικές νίκες. Και έτσι αισιόδοξα και χαρούμενα ξεκίνησε η τελευταία πορεία, η μεγαλύτερη φεμινιστική πορεία που είχε γίνει πότε στην Λισαβόνα και μία από τις μεγαλύτερες σε μήκος όλου του καραβανιού. Συμμετείχαν γύρω στις 600 γυναίκες, αν και οι 200 εκ των οποίων ήταν από την χώρα των Βάσκων , αφού διασχίσαμε όλο το ανατολικό τμήμα της πόλης, περάσαμε μπροστά από την Γενική Αστυνομική Διεύθυνση, το υπουργείο Δικαιοσύνης, κάναμε μία στάση στην γωνιά που πραγματοποιήθηκε η πρώτη φεμινιστική συγκέντρωση κατά την διάρκεια της χούντας, καταλήξαμε στην πλατεία Intendente όπου πραγματοποιήθηκε η συναυλία λήξης. Στην συναυλία συμμετείχαν γυναικεία γκρουπ από την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Γαλλία, ενώ μετά όπως αρμόζει ακολούθησε πάρτυ.
Μαρίνα Καλλέργη