Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Γράφει η Βέρα Σιατερλή
Σήμερα, στο τέλος του καλοκαιριού, είναι πλέον επικαιρότητα ρουτίνας να αναφέρονται εισακτέες στα διάφορα πανεπιστήμια της χώρας νεαρές κοπέλες και μάλιστα να είναι συχνά η πλειοψηφία. «Ωστόσο, παρά την αύξηση του ποσοστού πρόσβασης των γυναικών στις διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης και ιδιαίτερα παρά τη δυναμική και επιτυχή πορεία τους-έτσι όπως φαίνεται από τις καλές επιδόσεις τους, τις «πρωτιές» στις πανελλαδικές εξετάσεις, την απόκτηση του πτυχίου μέσα στα προβλεπόμενα χρονικά πλαίσια κ.λπ.- η θέση των γυναικών στην αγορά εργασίας δεν παρουσιάζει αντίστοιχη θετική αλλαγή και βελτίωση. Θα μπορούσε, δηλαδή, να υποστηριχτεί ότι οι θετικές εξελίξεις που έχουν σημειωθεί στο χώρο της εκπαίδευσης ως προς τον παράγοντα φύλο δεν επέφεραν σημαντικές και αξιόλογες αλλαγές ή ανατροπές στη θέση των γυναικών στην αγορά εργασίας.
Έτσι, οι γυναίκες εξακολουθούν να εργάζονται κυρίως σε θέσεις εργασίας που παραδοσιακά έχουν πολιτογραφηθεί ως οι πλέον κατάλληλες για το φύλο τους.» (10 2. Ο ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΦΥΛΟ ΣΤΗ ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΚΑΙ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ: ΟΨΕΙΣ ΣΥΝΕΧΕΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ Ε. Μαραγκουδάκη )
Στην Ελλάδα η μαζική συμμετοχή των γυναικών στην κοινωνική ζωή άρχισε να αναπτύσσεται στο τέλος του 19ου αιώνα. Το πιθανότερο είναι το φαινόμενο αυτό να ευνοήθηκε από την τότε μικρή βιομηχανική άνθιση και τις προοπτικές ανάπτυξης της χώρας θέτοντας, κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, το ζήτημα της εργασίας των γυναικών. Με τη σταδιακή ανάπτυξη της βιομηχανίας οι Eλληνίδες των μεσαίων και κατώτερων κοινωνικών τάξεων, άρχισαν να υπερβαίνουν τα οικογενειακά στεγανά και να διευρύνουν τον κοινωνικό τους ορίζοντα. Σ’ αυτήν την μεταβατική περίοδο και η κοινωνική ταυτότητα των γυναικών στην Ελλάδα άρχισε να αλλάζει κατακτώντας σταδιακά έναν δημόσιο χαρακτήρα.
Με την είσοδο των γυναικών στο χώρο της εργασίας δεν σημαίνει ότι άλλαξαν αυτόματα οι αντίστοιχες κοινωνικές συμπεριφορές και νοοτροπίες. Ωστόσο ήταν μία εξέλιξη των πραγματικών συνθηκών τους στην δημόσια ζωή.
Στo πλαίσιo αυτών των αλλαγών γεννήθηκε και το αίτημα των γυναικών για ανώτατες σπουδές. Σημαντικότατο ρόλο για την είσοδο των Eλληνίδων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έπαιξε η γυναικεία εφημερίδα «Εφημερίς των Κυριών» που στόχευε στην πνευματική και κοινωνική ανύψωση της γυναίκας και προωθούσε την παροχή πλήρων δικαιωμάτων των γυναικών στην εκπαίδευση και στην εργασία.
Το έντυπο συνετέλεσε στη δημιουργία της πρώτης οικοκυρικής και επαγγελματικής σχολής στην Αθήνα. Ακόμη, από τις στήλες της εφημερίδας οι γυναίκες αρθρογράφοι απαιτούσαν συστηματικά, να επιτραπεί η είσοδος των γυναικών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Οι εκπαιδευτικές δυνατότητες των γυναικών, έπρεπε να αντιμετωπίσουν γραφειοκρατικά προβλήματα σχετικά με το θεσμικό χάσμα ανάμεσα στην προσφερόμενη, υποβαθμισμένη δευτεροβάθμια εκπαίδευση των Ελληνίδων από τη μια και τις πανεπιστημιακές απαιτήσεις για πλήρη γυμνασιακή μόρφωση, των υποψήφιων φοιτητών, από την άλλη. Η εξασφάλιση της γυμνασιακής ισοτιμίας όμως δεν ήταν το μόνο εμπόδιο. Η προκατάληψη που διαπερνούσε οριζοντίως και καθέτως τις αντιλήψεις της ανδροκρατούμενης κοινωνικής κλίμακας ότι οι γυναίκες είναι υποδεέστερα όντα υπήρξε σημαντικότατο εμπόδιο.
Μάθημα γυμναστικής στο παρθεναγωγείο Ασπασίας Β. Σκορδέλη. π. 1900
Όταν οι νεαρές αριστούχες με την αμέριστη υποστήριξη ανοιχτόμυαλων καθηγητριών κατάφερναν να πείσουν τον πατέρα-αφέντη, είχαν να αντιμετωπίσουν την Σύγκλητο των πανεπιστημιακών καθηγητών, την κυβέρνηση και τέλος τους εξαγριωμένους συμφοιτητές.
Το 1884 η Σεβαστή Καλλισπέρη υπέβαλε αίτηση εγγραφής στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, της δόθηκε η άδεια και παρ’ όλο που πέρασε τις εξετάσεις, το τότε Υπουργείο Παιδείας, δεν της επέτρεψε την φοίτηση λόγω φύλου. Η Σεβαστή Καλλισπέρη όμως δεν πτοήθηκε, «μετέβει εις Παρισίους» όπου φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης και επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 1891 διορίστηκε δασκάλα γαλλικής στο Αρσάκειο Παρθεναγωγείο.
Ο Γληνός με μαθήτριές του στο Αρσάκειο το 1911
Το 1887 η 18χρονη Ελένη Παντελίδου αυτοκτόνησε γιατί δεν έγινε δεκτή στην Ιατρική Σχολή. Άφησε ένα σημείωμα στο οποίο έγραφε: «ο θάνατος μου ας ακουστεί ως κραυγή σε εκείνους οίτινες θεωρούν τη γυναίκα ως μεσαιωνική δούλη».
Η Σοφία Λασκαρίδου (Καλλιθέα Αθήνας 1882-1965) είναι η πρώτη γυναίκα που έγινε δεκτή στη Σχολή Καλών Τεχνών, έπειτα από προσωπικό αίτημά της στον τότε βασιλιά Γεώργιο Α΄.
Σοφία Λασκαρίδου
Το 1890 το Πανεπιστήμιο Αθηνών άνοιξε για πρώτη φορά τις πύλες του στις γυναίκες. Το Φθινόπωρο του 1890 τρείς Ελληνίδες έκαναν αίτηση εγγραφής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών: η Ιωάννα Στεφανόπολι ή Στεφανοπούλου, (απόφοιτη από το Ελληνικό Παρθεναγωγείο της Αικ. Λασκαρίδου), η Φλωρεντία Φουντουκλή (απόφοιτη από το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο) και η Ελένη Ρούσου (απόφοιτη από το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο). Η Σύγκλητος παρέπεμψε το αίτημα της πρώτης στην Κυβέρνηση και απέρριψε τις άλλες δύο.
Ιωάννα Στεφανόπολι ή Στεφανοπούλου
Η Στεφανόπολι, τελικά, έγινε δεκτή και είναι η πρώτη Ελληνίδα που γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Φιλολογικό τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής. Ο Πρύτανης ωστόσο του Πανεπιστημίου δυσαρεστήθηκε και με επιστολή του διαμαρτυρήθηκε στον Υπουργό Παιδείας «…δια την ανάμειξιν των φύλων…» Δύο χρόνια αργότερα, το 1892, έγινε δεκτή και η Φουντουκλή στο Τμήμα Μαθηματικών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και είναι η πρώτη Ελληνίδα που σπούδασε μαθηματικά στην σύγχρονη Ελλάδα.
Το 1892 οι αδερφές Αγγελική και Αλεξάνδρα Παναγιωτάτου από την Κεφαλονιά υπήρξαν οι πρώτες φοιτήτριες της Ιατρικής Σχολής Αθηνών. Αποφοίτησαν 4 χρόνια μετά με άριστα.
Αγγελική και Αλεξάνδρα Παναγιωτάτου
Η Πιπίτσα Πεταλά υπήρξε η πρώτη ελληνίδα χειρουργός. Πήρε το πτυχίο της από την Ιατρική Σχολή Αθηνών το 1914 και κατέκτησε την διεύθυνση του Γαλλικού νοσοκομείου. Στη μάχη του Σκρα χειρουργούσε τραυματίες ασταμάτητα για 24 ώρες, «υπηρεσίες» για τις οποίες τιμήθηκε αργότερα με δύο ανώτερα Γαλλικά μετάλλια και ένα Ελληνικό.
Πιπίτσα Πεταλά
«Το 1908 η Αγγελική Παναγιωτάτου έχει τελειώσει με άριστα το πτυχίο της στην Αθήνα και έχει, ήδη, μετεκπαιδευθεί στην Γερμανία. Οι καθηγητές της αποδεικνύονται πιο φιλελεύθεροι από τους φοιτητές και της εμπιστεύονται τη θέση της υφηγήτριας στην Ιατρική Σχολή Αθηνών. Οι μουστακαλήδες φοιτητές, τιμώντας πάντα τα παντελόνια τους(!;) ωρύονταν από τα θρανία και φώναζαν προς την καθηγήτρια τους: «Στην κουζίνα! Στην κουζίνα!». Τελικά, η Παναγιωτάτου επαύθη, οι μουστακαλήδες έστριβαν με ικανοποίηση το τσιγκελωτό μουστάκι τους, αλλά, μάλλον, θα χλόμιασαν, όταν έμαθαν ότι η Παναγιωτάτου διορίστηκε καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο του Καΐρου. Θα ένιωσαν κάπως αμήχανα, γιατί όπως όλοι οι θρασύδειλοι ντρέπονται, όταν φανερώνονται οι ντροπές τους και όχι, όταν τις κάνουν. Πάντως, ακόμα και στις γυναίκες έλειπε, δικαιολογημένα, το πάθος για να διεκδικήσουν τα δικαιώματα τους. Διαβάζουμε την απογοήτευση κάποιας αρθρογράφου στην «Εφημερίδα των Κυριών», όταν έμαθε ότι μια φοιτήτρια έλαβε μέρος σε μια κινητοποίηση – διαμαρτυρία των φοιτητών. Τρέμει στη σκέψη, η αρθρογράφος, για το τι θα γινόταν αν τους κατέβρεχε η αστυνομία και η φοιτήτρια έτρεχε στους δρόμους βρεγμένη με λυτά τα μαλλιά ή το χειρότερο αν άκουγε ύβρεις από τα στόματα των ανδρών τα οποία δεν έπρεπε επ΄ ουδενί λόγω να ακούσει. Και καταλήγει η αρθρογράφος: «Θα συνιστούσαμε εις την στασιάζουσαν φοιτήτρια να αποθέση εις τους συναδέλφους της τα φοιτητικά συμφέροντα… και οι φοιτητές να γίνονται διερμηνείς των ιδεών της..»
Η επιμονή η πίστη και η αφοσίωση αυτών των νεαρών γυναικών στα όνειρά τους, άνοιξαν το δρόμο του αγώνα και εδραίωσαν αργά αλλά σταθερά το δικαίωμα των γυναικών στην εκπαίδευση.
πηγές: περιοδικό 24 Γράμματα http://www.24grammata.com, http://users.auth.gr/~nioka/Files/The_Entrance_of_the_Greek_Women_in_Maths.pdf, http://www.tovivlio.gr, ΚΕΘΙ-ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ: «ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ» «ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α : ΠΡΟΩΘΩΝΤΑΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ»