Συντάσσει η Βέρα Σιατερλή
… συνεργάστηκε με τον “Λόρενς της Αραβίας”. Οι Άραβες τη σέβονταν και τη θεωρούσαν ως τη γυναίκα με «ανοικτά μάτια και αυτιά»…
Βρετανίδα αρχαιολόγος, αραβολόγος, εξερευνήτρια, συγγραφέας, διπλωμάτης και κατάσκοπος, η γυναίκα που σχεδίασε τα σύνορα του σύγχρονου Ιράκ και δημιούργησε το περίφημο Αρχαιολογικό Μουσείο της Βαγδάτης.
H Γκέρτρουντ Mάργκαρετ Λόθιαν Mπελ (Gertrude Margaret Lowthian Bell) γεννήθηκε στις 14 Ιουλίου 1868 στο Γουάσινγκτον Χολ της κομητείας Ντάραμ της Αγγλίας. Προερχόμενη από μία αστική πολύ ισχυρή οικογένεια με προοδευτικές απόψεις φοίτησε στα καλύτερα σχολεία. Εγγονή του βιομήχανου χαλυβουργίας σερ Ισαάκ Μπελ, βουλευτή των φιλελεύθερων κατά τη δεύτερη κυβερνητική περίοδο του Μπέτζαμιν Ντισραέλι, πήρε από εκείνον τα πρώτα μαθήματα πολιτικής θεωρίας και δημοκρατικής αντίληψης, ενώ και ο πατέρας της είχε εκλεγεί δήμαρχος τρεις φορές. Η νεαρή Γερτρούδη πραγματοποίησε τις εγκύκλιες σπουδές της στο Queen’s College, ένα ιδιωτικό σχολείο θηλέων στο Λονδίνο και το 1886 έγινε δεκτή κατ’ εξαίρεση στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπου σπούδασε ιστορία.
Η Γερτρούδη Μπελ αφιέρωσε όλη της τη ζωή στον αραβικό κόσμο και εργάστηκε σκληρά για λογαριασμό της βρετανικής κυβέρνησης. Μία από τις πρώτες γυναίκες διπλωμάτες, η Μπελ σε αντίθεση με τις υπόλοιπες γυναίκες της εποχής της, δεν παντρεύτηκε ποτέ. Έμαθε περσικά και το 1892. Μόλις ολοκλήρωσε τις σπουδές της πήγε στην Τεχεράνη, (σημερινό Ιράν), όπου ο θείος της ήταν πρεσβευτής της Βρετανίας. Εκεί έγραψε το πρώτο ταξιδιωτικό βιβλίο της «Εικόνες από την Περσία» και μετέφρασε στα αγγλικά τον μυστικιστή πέρση ποιητή Xαφίζ. Τα επόμενα δέκα χρόνια ταξίδεψε επανειλημμένα σε όλη τη Μέση Ανατολή, όπου έζησε για μακρά χρονικά διαστήματα, έμαθε αραβικά (μιλούσε ήδη γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, περσικά και τούρκικα), Επισκέφτηκε την Παλαιστίνη, τη Συρία, την Κωνσταντινούπολη, τη Βηρυτό και ήταν από τις πρώτες γυναίκες ορειβάτες που ανέβηκαν στις Άλπεις. Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών της έγραψε πολλά πεζογραφήματα και άρθρα σε περιοδικά για τον καινούργιο κόσμο που ανακάλυπτε. Μάλιστα, καθώς εξερευνούσε τις Αραβικές χώρες, δεν παρέλειψε να χαρτογραφήσει την περιοχή. Ασχολήθηκε με την αρχαιολογία και συμμετείχε σε πολλές ανασκαφές στο Ιράκ και στη Συρία. Η αρχαιολογία, ήταν πάντα η μεγάλη της αγάπη και στις αρχές του 20ού αιώνα ήταν επικεφαλής σημαντικών αρχαιολογικών αποστολών στη Συρία και στο Ιράκ, για τις οποίες μάλιστα έγραψε στη συνέχεια, δημοφιλή άρθρα. Χάρη στην Μπελ και τα αρχαιολογικά ευρήματα που συγκέντρωσε τα χρόνια παραμονής της στη Μεσοποταμία, δημιουργήθηκε το αρχαιολογικό μουσείο στη Βαγδάτη….
Πικνίκ στο Ιράκ, 1922, Gertrude Bell Archives
Το 1907 δημοσίευσε τις εντυπώσεις στο βιβλίο Syria: The Desert and the Sown. Την ίδια χρονιά αποτέλεσε δραστήριο μέλος της Κίνησης κατά της Ψήφου των Γυναικών (Anti-Suffrage League), επειδή, είχε την ελιτίστικη και συντηρητική αντιμετώπιση ότι γυναίκα-νοικοκυρά της εποχής της δεν ήταν ώριμη να επωμισθεί ένα τέτοιο βάρος, χωρίς να λαμβάνει υπ όψιν ότι όταν οι γυναίκες μένουν εκτός πολιτικής, ενώ φορτώνονται εξ ολοκλήρου ρόλους ενδοοικογενειακούς, προφανώς και δεν θα αποκτούσαν πολιτική συνείδηση. Ο αποκλεισμός ποτέ δεν βοήθησε στην εξέλιξη! Ενώ για την εαυτή της διεκδικούσε όλες τις ελευθερίες δεν αντιλήφθηκε ότι η ανεξαρτησία ευνοεί την εξέλιξη των γυναικών. Νωρίτερα και συγκεκριμένα το 1901 το όνομά της είχε κάνει τον γύρο του κόσμου, όταν κατόρθωσε να επιβιώσει κρεμασμένη επί 53 ώρες από ένα σκοινί στη βορειοδυτική πλευρά των Άλπεων, κατά τη διάρκεια ενός ορειβατικού περιπάτου.
Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και με την είσοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον πόλεμο, η Mπελ, ο Τόμας Έντουαρντ Λόρενς (ο γνωστός Λόρενς της Αραβίας) και άλλοι «αρχαιολόγοι-κατάσκοποι», στελέχωσαν τον μηχανισμό του βρετανικού κατασκοπευτικού μηχανισμού του Αραβικού Γραφείου, που έδρευε στο Κάιρο. Η πολιτική του Λονδίνου ευνοούσε και ενθάρρυνε τον ξεσηκωμό των αραβικών φυλών κατά των Οθωμανών, που κατείχαν σχεδόν όλη τη Μέση Ανατολή και τη δημιουργία εξαρτημένων καθεστώτων στην περιοχή. Η Γερτρούδη Μπελ θα συνεισφέρει τα μέγιστα στη διαμόρφωση της βρετανικής πολιτικής με την περίφημη αναφορά της Self – Determination in Mesopotamia (Η Αυτοδιάθεση στη Μεσοποταμία).
Το Μάρτιο του 1907 έπιασε δουλειά ως αρχαιολόγος σε ανασκαφές στην Τουρκία, στην τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία, εμπειρία που επίσης μετέφερε στο βιβλίο της «Χίλιες και μία εκκλησίες». Φωτογραφία: Μπροστά στις Πυραμίδες. Gertrude Bell Archives
Το 1916 η Mπελ ταξίδεψε στη Bασόρα και τον επόμενο χρόνο εγκαταστάθηκε στη Bαγδάτη, αμέσως μετά την κατάληψή της από τους Βρετανούς, όπου ανέλαβε καθήκοντα συμβούλου του αποικιακού διοικητή της Μέσης Ανατολής, σερ Πέρσι Kοξ, για θέματα σχέσεων με τον αραβικό πληθυσμό. Η πολυετής εμπειρία της στις αραβικές χώρες, ο κύκλος γνωριμιών που είχε αποκτήσει και η γνώση της αραβικής γλώσσας οδήγησε τη βρετανική κυβέρνηση να τη διορίσει μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως σύμβουλο στη Βαγδάτη. Η “Μις Μπελ”, όπως ήταν γνωστή στην Αραβία, εργάστηκε δίπλα στον Λόρενς και οι δύο τους, ως κατάσκοποι της Βρετανίας, ενθάρρυναν τους Άραβες να ξεσηκωθούν εναντίον των Οθωμανών. Η Μπελ, παρά τις θρησκευτικές διαφορές που ίσχυαν στη Μεσοποταμία, πίστευε ότι εάν υπήρχαν οι κατάλληλοι ηγέτες θα ήταν εφικτή η δημιουργία ενός κράτους. Όπερ και εγένετο, σχεδίασε τα σύνορα του σημερινού Ιράκ και στη Σύνοδο Κορυφής που πραγματοποιήθηκε στο Κάιρο από τον Ουίνστον Τσώρτσιλ αποφασίστηκε να γίνει ηγέτης του νεοσύστατου κράτους ο Χασεμίτης Φαϊζάλ. Η Μπελ έπεισε τον Γουίνστον Τσόρτσιλ (τότε Υπουργό Πολέμου) να ορίσει ως ανώτατο άρχοντα τον πρώην βασιλιά της Συρίας Φαϊζάλ. Η Μπελ είχε τόση επιρροή πάνω στον ιρακινό μονάρχη, που αποκλήθηκε «βασίλισσα του Ιράκ δίχως στέμμα».Το Ιράκ αποτελούνταν από τις πρώην οθωμανικές περιοχές της Βασόρας, της Βαγδάτης και της Μοσούλης. Η Μπελ θεωρούσε τον Φαϊζάλ ικανό να ενώσει τους Σουίτες, τους Σουνίτες και τους Κούρδους και ήταν αυτή που τον βοήθησε να καταστείλει μια εξέγερση το 1920. Η “Αλ Χατούμ” όπως τη φώναζαν, αγαπήθηκε πολύ από του Άραβες και το όνομά της σήμαινε η γυναίκα που έχει ανοιχτά τα μάτια και τα αυτιά της για το καλό του κράτους….
Η Μπελ, εκτός από τις πολιτικές της δραστηριότητες, ενδιαφέρθηκε για τη διάσωση του πολιτισμού και της ιστορίας του Ιράκ, της χώρας που περιλαμβάνει τα σπουδαία κατάλοιπα των πολιτισμών της Μεσοποταμίας και την παραμονή τους στον τόπο καταγωγής τους. Συγκέντρωσε έτσι στη Βαγδάτη μεγάλο αριθμό σπουδαίων έργων τέχνης, όπως της Βαβυλωνιακής αυτοκρατορίας κι αυτή η συλλογή αποτέλεσε τον πυρήνα του μουσείου, το οποίο εγκαινιάσθηκε τον Ιούνιο του 1926, ένα μόλις μήνα πριν από το θάνατό της.
Η Γερτρούδη Μπελ ήταν μια μοναχική γυναίκα με ισχυρό χαρακτήρα, απίστευτη ενεργητικότητα και δίψα για περιπέτεια. Ήταν αδύνατη, με πλούσια κοκκινωπά λαμπερά μαλλιά, διαπεραστικά γαλαζοπράσινα μάτια, τορνευτά χείλια και στρογγυλό πρόσωπο. Ντυνόταν προσεκτικά, με κυματιστές μουσελίνες. Μια τέτοια προσωπικότητα δεν θα μπορούσε να έχει συμβατική ερωτική ζωή. Δεν παντρεύτηκε ποτέ, δεν έκανε παιδιά και μόλις δύο σχέσεις αναφέρονται στο βιογραφικό της. Η μία με τον Henry Cadogan της βρετανικής διπλωματικής αποστολής στην Τεχεράνη, με τον οποίο η οικογένειά της της απαγόρευσε να συνεχίσει, πόσο μάλλον να τον παντρευτεί, καθώς είχε κακή φήμη, ενώ η δεύτερη και σημαντικότερη ήταν με έναν παντρεμένο, τον ταγματάρχη Τσαρλς Ντότι-Γουάιλι, (Charles Doughty-Wylie) σχέση με τον οποίο είχε ανταλλάξει ερωτικές επιστολές (από το 1913 έως το 1915), ενώ μετά το θάνατό του στην Καλλίπολη αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στη δουλειά της.
Η Μπελ επέστρεψε στην Αγγλία για λίγο το 1925, για να αντιμετωπίσει κάποια οικογενειακά θέματα περιουσιακού χαρακτήρα και σύντομα επέστρεψε στη Βαγδάτη.
Έζησε μέχρι τα 57 της με εξασθενισμένη υγεία, αφήνοντας την τελευταία της πνοή στη Βαγδάτη τον Ιούλιο του 1926. Στις 12 Ιουλίου 1926 βρέθηκε νεκρή στο υπνοδωμάτιο του σπιτιού της, λόγω υπερβολικής δόσης υπνωτικών χαπιών. Μεγάλη συζήτηση έχει γίνει αν αυτή η υπερβολική δόση ήταν μία σκόπιμη αυτοκτονία ή ατύχημα (ή ό,τι άλλο), τη στιγμή που είχε ζητήσει από την υπηρέτριά της να την ξυπνήσει. Η πομπή της επικήδειας τελετής πέρασε κάτω από το παράθυρο του βασιλιά Φαϊζάλ, ενώ στην ταφή στο βρετανικό κοιμητήριο παρευρέθηκε ολόκληρη η εξουσία της χώρας. Ο λαός μιλούσε για δεκαετίες για την Αγγλίδα αριστοκράτισσα που αφιερώθηκε στην εθνική αφύπνιση των Αράβων και καθόρισε τη γέννηση του σύγχρονου κράτους του Ιράκ, παρόλο που πολύ αργότερα δέχτηκε πολλές επικρίσεις για τον τρόπο που σχεδίασε και μοίρασε τη χώρα, προκαλώντας προβλήματα που ταλανίζουν την περιοχή μέχρι σήμερα. Η Γερτρούδη Μπελ όμως έχει κατακτήσει μια ιδιαίτερη θέση στην ιστορία των Αράβων, όπως, όσο ζούσε, και στην καρδιά των ανθρώπων της ερήμου.
Όπως φαίνεται από την εξιστόρηση της ζωής αυτής της δυναμικής γυναίκας, η ίδια αποτελούσε ένα στέλεχος της πολιτικής του βρετανικού ιμπεριαλισμού στην περιοχή της Αραβίας. Δεν αποτελεί στόχο της παρουσίασης αυτής η ανάλυση και κριτική της πολιτικής την οποία και η ίδια υπηρέτησε με τόσο δυναμισμό.
Με πληροφορίες από: www.sansimera.gr, http://www.mixanitouxronou.gr, www.lifo.gr