Η δημιουργός που κοίταξε τους φόβους της κατάματα

Αλιεύει η Σίσσυ Βωβού

Η αναδρομική έκθεση «Ηρώ Κανακάκη: η συνέπεια της ζωγραφικής διαδικασίας», που οργανώνεται από τις 23 Ιανουαρίου έως τις 22 Μαρτίου στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, αλλά και ο εμπεριστατωμένος κατάλογος που τη συνοδεύει ανταποκρίνονται στο οφειλόμενο χρέος στη μνήμη μιας σπουδαίας εικαστικού.

Προοδευτική, αγωνίστρια, ερευνητική, γενναιόδωρη, η Ηρώ Κανακάκη ήταν μία από τις πλέον σημαντικές παρουσίες της δικτατορικής περιόδου και των μεταπολιτευτικών χρόνων στον καλλιτεχνικό χώρο, με έργο κοινωνικό και πολιτικό με επίκεντρο τον άνθρωπο. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1997 κόπηκε ξαφνικά, από εγκεφαλικό επεισόδιο, το νήμα της ζωής της μόλις στα 52 χρόνια της –και έτσι κόπηκε αιφνίδια σε μια εποχή ωριμότητας και έμπνευσης η δημιουργική της πορεία και εξέλιξη. Λίγους μήνες πριν, τον Ιούνιο, είχε επιμεληθεί το εικαστικό μουσικό περιβάλλον «Ο Ηρακλής κατατροπώνει θηρία και τέρατα» ένα ομαδικό παιχνίδι με τη συμμετοχή πολλών συντελεστών όλων των ηλικιών στο 4ο Φεστιβάλ Αργους. Τον Απρίλιο του 1998 η Σχολή Βακαλό όπου δίδασκε πραγματοποίησε εκδήλωση στη μνήμη της και η γκαλερί Νέες Μορφές παρουσίασε την έκθεση «Ηρώ Κανακάκη 1945-1997», στην οποία εκτέθηκε η ενότητα των σχεδίων της «Κασσάνδρας», της ύστατης φάσης της καλλιτεχνικής της δημιουργίας με νεοεξπρεσιονιστικά στοιχεία και έμφαση στον ζωτικό ρόλο του χρώματος.

Είκοσι έξι χρόνια μετά ήρθε το πλήρωμα του χρόνου να γίνει μια συνολική αποτίμηση του πολυσήμαντου έργου της και να εδραιωθεί η θέση που της αξίζει στην Ιστορία της Τέχνης με την έκθεση «Ηρώ Κανακάκη: η συνέπεια της ζωγραφικής διαδικασίας», που οργανώνεται από τις 23 Ιανουαρίου έως τις 22 Μαρτίου στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, μαζί με τον εμπεριστατωμένο κατάλογο που τη συνοδεύει. Με τη συνδρομή της οικογένειάς της αλλά και ιδιωτών συλλεκτών θα εκτεθούν στην αίθουσα Πολλαπλών Προβολών, στον 2ο όροφο του κτιρίου της ΕΒΕ στο ΚΠΙΣΝ, 40 πίνακες ζωγραφισμένοι με ακρυλικά, καθώς και 20 σχέδια και χαρακτικά που φωτίζουν τη σύντομη αλλά σημαντική πορεία της: από τα χρόνια των σπουδών της στην ΑΣΚΤ και από τη δικτατορία, από τη μακρά περίοδο της Αγγλίας και, τέλος, από την ύστατη περίοδο στην Ελλάδα.

Στόχος της έκθεσης δεν είναι απλώς να θυμίσει στο κοινό και τους ειδικούς την πρόωρα χαμένη ζωγράφο, αλλά να καταδείξει τον πλούτο των αναζητήσεών της, που εκκινούν από τον κριτικό ρεαλισμό, επεκτείνονται στον μαγικό ρεαλισμό και τον υπερρεαλισμό, για να καταλήξουν σε μια βαθιά ανατρεπτική εξπρεσιονιστική έκφραση. Να χαρτογραφήσει και να αξιολογήσει όλη τη ζωγραφική της διαδρομή. Και να τεκμηριώσει πώς η ζωγραφική ως τεχνική και εκφραστική διαδικασία βρισκόταν στο επίκεντρο των αναζητήσεών της.

Την έκθεση επιμελείται ο ιστορικός τέχνης, Σπύρος Μοσχονάς, ο οποίος υπογράφει τα κείμενα του έγχρωμου πολυσέλιδου καταλόγου μαζί με τον ιστορικό τέχνης Γιάννη Μπόλη και τον Σταύρο Ζουμπουλάκη, πρόεδρο του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος που έχει και την επιμέλεια αυτής της πολύτιμης έκδοσης. Στο παράρτημα αναδημοσιεύονται κείμενα των Ελένης Βακαλό, Αντώνη Καρκαγιάννη και Ελένης Βαροπούλου.

Η Ηρώ Κανακάκη, που γεννήθηκε στον Πειραιά το 1945 από γονείς κρητικής καταγωγής και σπούδασε χαρακτική στο εργαστήριο του Κωνσταντίνου Γραμματόπουλου στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, λόγω των πολιτικών της ιδεών και της αντιδικτατορικής της δράσης αποτυπώθηκε στην κοινή συνείδηση ως ζωγράφος με έργα έμπλεα κοινωνικοπολιτικών μηνυμάτων. Κι αυτό δεν απείχε τότε από την πραγματικότητα. Διότι, εκτός των άλλων, ήταν εκείνη η τολμηρή καλλιτέχνιδα που φιλοτέχνησε το πρώτο εξώφυλλο του εμβληματικού περιοδικού «αντί», το οποίο κυκλοφόρησε τον Μάιο του 1972 και απαγορεύτηκε αμέσως από το καθεστώς των συνταγματαρχών.

Ηγετικό στέλεχος της «Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη», είχε εκλεγεί στο διοικητικό συμβούλιο του Συλλόγου Φοιτητών της ΑΣΚΤ καθώς και στο Κεντρικό Συμβούλιο της Εθνικής Φοιτητικής Ενωσης Ελλάδας την περίοδο 1965-1967. Με το ξέσπασμα της δικτατορίας εξορίστηκε στη Γυάρο, όπου παρέμεινε για πολλούς μήνες. Ομως ο εικαστικός βίος της υπήρξε ευρύτατος και με πολλές αλλαγές: καινοτόμα χαράκτρια στα χρόνια του 1970, ζωγράφος με διεθνή παρουσία στα χρόνια του 1980, δασκάλα με σημαντικό αποτύπωμα στους σπουδαστές της Σχολής Βακαλό τη δεκαετία του 1990.

Η Ηρώ Κανακάκη, μολονότι διαμορφώθηκε αρχικά στην περίοδο της χούντας, αργότερα η πορεία της καθορίστηκε από την παραμονή της στο Λονδίνο (1973-89) -μάλιστα ολοκλήρωσε μεταπτυχιακές σπουδές χαρακτικής στο Croydon College of Art- όπου έκανε εκθέσεις, όπως και σε Παρίσι, Λευκωσία, Αθήνα, ενώ εκπροσώπησε την Ελλάδα στην Μπιενάλε Νέων του Παρισιού (1980). Αφομοίωσε επιρροές από την pop art, την αγγλική μεταπολεμική ζωγραφική και τελικά από το διεθνώς αναδυόμενο στη δεκαετία του ’80 κίνημα του νεοεξπρεσιονισμού. Αρθρωσε στις αρχές της δεκαετίας του ’90 έναν πρωτότυπο, εικαστικό λόγο που εκφράστηκε σε μνημειακή κλίμακα και αμφισβήτησε τις επικρατούσες κοινωνικές νοοτροπίες και αξίες μιας εποχής στην οποία οι παθογένειες της Μεταπολίτευσης είχαν αποκτήσει έντονο χαρακτήρα με την εμφάνιση νέων τρόπων κοινωνικής δράσης και συμπεριφοράς. Πλέον μιλούσε περισσότερο με τη ζωγραφική της. Αυτά που ήθελε να πει τα έλεγε με τη ζωγραφική της γλώσσα, το δικό της ύφος, τη δική της εσωτερικότητα, τα δικά της βιώματα. Είχε κατακτήσει, μετά από επίμονο αγώνα, ένα ιδιαίτερο επίπεδο καλλιτεχνικής ωριμότητας.