Το ΠΙΚΠΑ Λέσβου κινδυνεύει με άμεσο κλείσιμο. Πρόκειται για μια αυτόνομη δομή φιλοξενίας προσφύγων, ανοιχτή στην τοπική κοινωνία και βασισμένη αποκλειστικά σε κινήσεις αλληλεγγύης.
Από το 2012 μέχρι σήμερα, το ΠΙΚΠΑ έχει φιλοξενήσει σε ανθρώπινες και αξιοπρεπείς συνθήκες 30.000 πρόσφυγες, και από το 2015 δέχεται κυρίως τους πλέον ευάλωτους, ΑμεΑ, εγκύους, μονογονεϊκές οικογένειες, ΛΟΑΤ, θύματα ναυαγίων που έχασαν συγγενείς στην προσπάθειά τους να φτάσουν στην Ελλάδα κ.ο.κ.
Σήμερα, η ύπαρξή του απειλείται, καθώς η περιφερειάρχης Βορείου Αιγαίου αποφάσισε το κλείσιμό του, επικαλούμενη έναν εμφανώς «τηλεκατευθυνόμενο» υγειονομικό έλεγχο που, με πρόσχημα κάποιες παρατυπίες, το έκρινε «επικίνδυνο για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον».
Ας σημειωθεί πως ο υγειονομικός έλεγχος έγινε σε μια περίοδο που το ΠΙΚΠΑ αναγκάστηκε να φιλοξενήσει εκτάκτως εκατοντάδες επιπλέον πρόσφυγες, και συγκεκριμένα 350 Κούρδους που έφυγαν από το ΚΥΤ της Μόριας μετά τα σοβαρά επεισόδια κατά τη νύχτα της 25ης Μαΐου κατά τη διάρκεια των οποίων πολλοί εξ αυτών κινδύνευσαν και αρκετοί τραυματίστηκαν.
#savepikpa: Υπογράψτε την έκκληση για να μην κλείσει το ΠΙΚΠΑ
Δεν είναι εξάλλου η πρώτη φορά που επιχειρείται το κλείσιμο αυτής της αυτόνομης δομής αλληλεγγύης. Ήδη την άνοιξη του ’16, αμέσως μετά τη συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας, ο δήμαρχος Λέσβου είχε αποπειραθεί να το κλείσει. Σήμερα όμως το ΠΙΚΠΑ βάλλεται από πολλές πλευρές.
Την Παρασκευή 6 Ιουλίου άρχισε η εκδίκαση ασφαλιστικών μέτρωνεναντίον του από έξι παράγοντες της περιοχής για διαφυγόντα κέρδη. Προφανώς πρόκειται για συντονισμένες κινήσεις πολιτικών τοπικών παραγόντων.
Το ΠΙΚΠΑ βρέθηκε στο στόχαστρό τους γιατί αποτελεί πρότυπο αλληλεγγύης αφενός και αφετέρου γιατί ο χώρος που καταλαμβάνει θεωρείται αξιοποιήσιμο «φιλέτο».
Αυτό που διακυβεύεται όμως δεν είναι αποκλειστικά και μόνο η σφετεριστική «αξιοποίηση» του χώρου του ΠΙΚΠΑ. Το μείζον διακύβευμα είναι πολιτικό: το μοντέλο φιλοξενίας που αντιπροσωπεύει το ΠΙΚΠΑ, βασιζόμενο στην αλληλεγγύη, την αυτοδιαχείριση και την από κοινού με την τοπική κοινωνία δράση, ενοχλεί και πρέπει να εξαλειφθεί.
Διόλου τυχαία την ίδια στιγμή που το ΠΙΚΠΑ απειλείται με άμεσο κλείσιμο, η περιφερειάρχης Βορείου Αιγαίου αποφάσισε να κλείσει μια άλλη μικρή δομή στη Λάρσο Λέσβου, που λειτουργούσε υπό τη σκέπη της οργάνωσης Human for Humanity.
Σε κλείσιμο καταδικάζεται επίσης και η «Συμπαράσταση Λέσβου ΑΜΚΕ», μια άλλη δομή που συσκεύαζε και διένειμε φαγητό σε πρόσφυγες.
Το ΠΙΚΠΑ πρέπει να κλείσει, όχι μόνο γιατί αποτελεί εμπόδιο σε υστερόβουλες βλέψεις «αξιοποίησης» του χώρου του, αλλά επίσης γιατί υποσκάπτει ανεπανόρθωτα τη στρατηγική συστηματικής δαιμονοποίησης των προσφύγων.
Με τον τρόπο που λειτούργησε και λειτουργεί, το ΠΙΚΠΑ αποτελεί μια αποστομωτική διάψευση των ψευδεπίγραφων επιχειρημάτων που παρουσιάζουν τους πρόσφυγες ως «βάρβαρους» εισβολείς και αναπότρεπτα επικίνδυνους.
Οι ξεριζωμένοι και κυνηγημένοι που κάποιοι θέλουν να παρουσιάζουν ως Άλιεν, ως απειλητικά αν όχι ανθρωποβόρα πλάσματα, αποδεικνύονται εδώ ικανοί να συμμετάσχουν ενεργά στη διαχείριση και την οργάνωση ενός χώρου ζωής, συνυπάρχοντας ειρηνικά, τόσο μεταξύ τους όσο και με τους ντόπιους.
Αυτό που ποινικοποιείται με τη δίωξη του ΠΙΚΠΑ είναι η οριζόντια οργανωμένη αλληλεγγύη και το άνοιγμα στην τοπική κοινωνία. Η συναναστροφή με τους πρόσφυγες μπορεί να δώσει πρόσωπο, όνομα και μορφή στον ξένο που παύει έτσι να λειτουργεί ως φόβητρο.
Για να εξουδετερωθεί αυτή η διαδικασία απαιτείται οι πρόσφυγες να μένουν κάθετα διαχωρισμένοι από την κοινωνία, εγκλωβισμένοι σε αυτό που ο Μισέλ Αζιέ αποκαλεί «ατοπικούς τόπους»[1] : ΚΥΤ, στρατόπεδα, προαναχωρησιακά κέντρα, κρατητήρια κ.ο.κ. Απομονωμένοι και παγιδευμένοι σε έναν εκτός τόπου χώρο, μπορούν έτσι να παρουσιαστούν στα μάτια της κοινής γνώμης ως αμετάκλητα ξένοι.
Ταυτόχρονα το ΠΙΚΠΑ αποτελεί μια ζώσα υπενθύμιση του 2015, αυτού του μοναδικού μομέντουμ, της εξαιρετικής εκείνης στιγμής όπου ένα πολύμορφο κίνημα αλληλεγγύης προς τους πρόσφυγες διαπέρασε την ελληνική κοινωνία.
Το κλείσιμό του θα σήμαινε ένα τέλος εποχής, προσκαλώντας μας να εξαλείψουμε από τη μνήμη μας και τις πρακτικές μας, χειρονομίες που έγιναν μόλις πριν από τρία χρόνια. Έχει άραγε ξεχάσει ο πρωθυπουργός τι έλεγε για το ΠΙΚΠΑ τον Οκτώβριο του 2015, κατά την επίσκεψή του εκεί μαζί με τον Αυστριακό Καγκελάριο Βέρνερ Φάιμαν: «Είχαμε την ευκαιρία να δούμε μαζί με τον καγκελάριο της Αυστρίας το καλό και ανθρώπινο πρόσωπο της Ευρώπης.»
Πολύ εύστοχα ο Γ. Σακελλαρίδης στην ανακοίνωσή του καταγγέλλει το κλείσιμο του ΠΙΚΠΑ ως «του πιο εμβληματικού χώρου αλληλεγγύης και φιλοξενίας προσφύγων» και τονίζει πως εδώ «δεν χωράνε Πόντιοι Πιλάτοι.
Η Περιφέρεια έχει τους λόγους της να θέλει να το κλείσει. Τα αρμόδια υπουργεία και οι υπηρεσίες τους πρέπει να πάρουν θέση. Όποιος σιωπήσει τώρα θα έχει μερίδιο της ευθύνης».
Και ας μου επιτραπεί να προσθέσω πως αυτό που ισχύει πρωτίστως για τις αρμόδιες υπηρεσίες ισχύει τελικά για όλους μας, στον βαθμό που μας αφορά όλους. Είναι δική μας ευθύνη να αποφασίσουμε σε τι είδους κοινωνία θέλουμε να ζήσουμε.
Σε μια κοινωνία όπου οι πρόσφυγες-δεσμώτες εγκλωβίζονται σε καθεστώς εξαίρεσης στη δυστοπία της Μόριας και όπου εμείς θα κληθούμε να αναλάβουμε ρόλο επιτηρητή και δεσμοφύλακα; Ή σε μια κοινωνία ανοιχτή που λειτουργεί με βάση την ισότητα, την αδελφότητα και την αλληλεγγύη;
Σε τελική ανάλυση, οι περιφράξεις, οι εγκλεισμοί και οι αποκλεισμοί, η πανταχού επιτήρηση και η στρατιωτικοποίηση έχουν αναπόφευκτα επιπτώσεις σε όλη την κοινωνία.
Διαχέονται από τις ζώνες ανομίας που αποτελούν τα στρατόπεδα κράτησης, στον κοινωνικό ιστό και δεν αφήνουν απρόσβλητα τα δικαιώματα κανενός.
Το δίλημμα για όλους μας τίθεται εν προκειμένω με όρους αποκλειστικής διάζευξης: ή κοινωνία τύπου ΠΙΚΠΑ ή τύπου Μόρια. Ενδιάμεσος όρος δεν υπάρχει.
Σήμερα που η υπό διαπραγμάτευση διμερής συμφωνία με τη Γερμανία απεργάζεται ακόμη μία αυστηρότερη εφαρμογή του γεωγραφικού περιορισμού στα νησιά, την ώρα που η κατάσταση στη Μόρια είναι ήδη εδώ και χρόνια αφόρητη και εκρηκτική, δομές όπως το ΠΙΚΠΑ είναι κάτι περισσότερο από πολύτιμες.
Θυμάμαι στη Μόρια κοιμόμουν μερικές φορές κάθε τρεις μέρες. Από τότε που ήρθα στο ΠΙΚΠΑ κοιμάμαι ήρεμα. Ηρέμησα ψυχικά. Στη Μόρια, πάντα σκεφτόμουν για την αρνητική πλευρά της ζωής…
— M*, 29 χρονών Σύριος αιτών άσυλο (πηγή: Διεθνής Αμνηστία)
Μέχρι πότε οι κατατρεγμένοι και ξεριζωμένοι θα καταδικάζονται σε ατέρμονη αναμονή στη σωφρονιστική αποικία της Μόριας και της ΒΙΑΛ, όπου καλούνται να πληρώσουν όχι για κάποιο έγκλημα αλλά για την ίδια τους την ύπαρξη που στιγματίζεται ως παράτυπη έως παράνομη;
Ενώ Ευρωπαίοι ηγέτες σχεδιάζουν να ανακηρύξουν τη Λιβύη «ασφαλή τρίτη χώρα» και η αυστριακή κυβέρνηση έχει φτάσει στο σημείο να προτείνει την απαγόρευση κατάθεσης αιτήσεως ασύλου εντός της Ε.Ε., χώροι φιλοξενίας σαν το ΠΙΚΠΑ είναι περισσότερο αναγκαίοι από ποτέ και αντί να διώκονται από τις αρχές θα έπρεπε να έχουν τη στήριξή τους. Γιατί προσφέρουν κάτι το ανεκτίμητο, όχι μόνο στους πρόσφυγες, αλλά στην κοινωνία στο σύνολό της.
Το ΠΙΚΠΑ και οι εναλλακτικές δομές πρέπει να σωθούν γιατί, στους ζοφερούς καιρούς που ζούμε, διασώζουν «το ίδιο το ανθρώπινο μέσα στον άνθρωπο»[2]
*Αρχισυντάκτρια του περιοδικού αληthεια
[1] Μισέλ Αζιέ, «Το οικουμενικό γίγνεσθαι στρατόπεδο του κόσμου», περιοδικό αληthεια, τεύχος 8 Φθινόπωρο 2015, εκδόσεις Πατάκη, σ.145-152.
[2] Ο Λεβινάς, σε ένα δοκίμιό του για τη φιλοσοφία του χιτλερισμού, λέει πως αυτό που κινδυνεύει να αφανιστεί από τον ναζισμό είναι «το ίδιο το ανθρώπινο μέσα στον άνθρωπο», βλ. Emmanuel Levinas, Quelques réflexions sur la philosophie de l’hitlérisme, Rivages, 1997, σ. 24, όπως παρατίθεται από τον Σάββα Μιχαήλ στο βιβλίο του Homo Liber, Άγρα, 2016, σ. 110.