Παρουσιάζει η Βέρα Σιατερλή
Η Κάρμεν Χερέρα είναι μια Κουβανο-Αμερικανίδα εικαστικός που κινείται στο χώρο του αφηρημένου μινιμαλισμού. Γεννήθηκε στην Αβάνα στις 31Μαίου 1915 και εγκαταστάθηκε στην Ν. Υόρκη από τα μέσα της δεκαετίας του 1950. Η αφηρημένη τέχνη της άργησε να αναγνωριστεί διεθνώς. Τον Μάιο του 2015 έγινε 100 χρονών!
Ενώ ζωγράφιζε για σχεδόν έναν αιώνα, η Herrera μόλις το 2004, στην ηλικία των 89 ετών, πούλησε έργα της. Το 2016, πραγματοποίησε μια εκπληκτική έκθεση στη γκαλερί Whitney της Νέας Υόρκης, η οποία μεταφέρθηκε και στο Wexner Center στο Οχάιο. Τα έργα της πωλούνται για εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια.
Ο πατέρας της ήταν ο ιδρυτής της εφημερίδας El Mundo στην Κούβα, όπου η μητέρα της ήταν δημοσιογράφος και αρθρογράφος. Η ίδια αναφέρει ότι μεγάλωσε μέσα σε ένα δημοσιογραφικό και πολιτικά αντικαθεστωτικό περιβάλλον. Πολλοί από τους συγγενείς της φυλακίστηκαν για αντι-κυβερνητική δραστηριότητα.
Η Herrera άρχισε ιδιαίτερα μαθήματα ζωγραφικής από οκτώ χρονών. Ήδη από αυτή την ηλικία παρουσιάζει ευκολία και πειθαρχία στις βασικές αρχές του ακαδημαϊκού σχεδίου.
Στην Κούβα της παιδικής της ηλικίας κυβερνούσε ο Γεράρδο Ματσάντο, αρχικά ηγέτης του στρατού που εκλέχτηκε στην προεδρία το 1924 και στη συνέχεια έγινε απεχθής δικτάτορας. «Ήταν πολύ σκληρά χρόνια», λέει η Herrera. Έφυγε από την Αβάνα σε ηλικία 14 ετών για να τελειώσει την εκπαίδευσή της το 1929, στη σχολή Marymount στο Παρίσι και επέστρεψε για να σπουδάσει αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας το 1938, αλλά διέκοψε τις σπουδές της εκεί μετά το πρώτο έτος.
Carmen Herrera ενώ δουλεύει στην Αβάνα το 1941. Φωτογραφία: Jesse Loewenthal, ευγενική προσφορά της Carmen Herrera
Ήταν ασυνήθιστο για μια γυναίκα να σπουδάσει αρχιτεκτονική στη δεκαετία του ’30. Το πτυχίο της στην αρχιτεκτονική αναχαιτίστηκε από τις δύο πιο σημαντικές ανακαλύψεις της ζωής της: το έρωτα και την τέχνη. Στα τέλη της δεκαετίας του ’30 συναντήθηκε με τον Jesse Loewenthal, έναν καθηγητή Αγγλικών από την Αμερική που επισκέφθηκε τότε την Κούβα, και το 1939 παντρεύτηκαν. (Θυμίζω εδώ τα γνωστά γεγονότα του Μαΐου του 1939 του πλοίου St. Louis που απέπλευσε από το Αμβούργο της ναζιστικής Γερμανίας, για την Αβάνα, πρωτεύουσα της Κούβας και την στάση του πρόεδρου Federico Laredo Bru και των Αμερικανών στο Μαϊάμι, απέναντι στους 915 επιβαίνοντες εβραίους πρόσφυγες.)
Διέκοψε τις σπουδές της και μετακόμισε στη Νέα Υόρκη. Οι πολιτικές συνθήκες δεν ευνοούσαν την εκπαίδευση. «Υπήρχαν συνέχεια επαναστάσεις και μάχες στους δρόμους. Το πανεπιστήμιο έκλεινε πολύ συχνά και επηρέαζε τις σπουδές μου» λέει. Όμως αυτή η χρονιά είχε έντονο αντίκτυπο στην εξέλιξη της δουλειάς της και αναφέρει: «Εκεί ανοίχτηκε ένας εξαιρετικός κόσμος για μένα, που δεν έκλεισε ποτέ: ο κόσμος των ευθειών γραμμών που με ενδιαφέρει μέχρι σήμερα».
Αδιευκρίνιστο μένει αν έφυγε από την Κούβα λόγω της πολιτικής κατάστασης ή του γάμου της. Όταν όμως έφτασε στην Αμερική, είχε συνειδητοποιήσει ότι είχε μια κλίση. Ήταν προορισμένη να είναι καλλιτέχνης. Η Herrera το λέει αυτό σαν να είναι κατάρα και το δικαιολογεί “Επειδή ήξερα ότι θα ήταν μια σκληρή ζωή.”
Carmen Herrera το 1948. Φωτογραφία: Victor Laredo, ευγενική προσφορά της Carmen Herrera
Μεταξύ 1948 και 1953 έζησε στο μεταπολεμικό Παρίσι. Αυτή περίοδος είναι ίσως και η πιο σημαντική για την καλλιτεχνική της διαμόρφωσή και ανάπτυξη. Ακόμη διδάσκεται αγγλικά και εξευγενίζει το ύφος της. Περιόρισε τις επιλογές της σε δύο ή τρία χρώματα, ζωγραφίζοντας αφαιρετικά όπου σχήματα οβάλ συναντώνται και κλειδώνουν με ορθογώνια και τρίγωνα και ημικύκλια, συχνά τοποθετημένα μέσα σε ένα κυκλικό σύνολο.
Η τέχνη της φαινόταν από την αρχή αρχιτεκτονική, επηρεασμένη από ζωγράφους όπως ο Καζίμιρ Μαλέβιτς και τους πρώιμους ρώσους σουπρεματιστές, έργα των οποίων είδε στο Παρίσι στο Salon des Réalités Nouvelles. Εξέθεσε και η ίδια στο salon, αλλά ποτέ δεν κατάφερε να πουλήσει ένα κομμάτι.
Η Γαλλία ήταν πιο προοδευτική από την Αμερική του 1940. Στο Παρίσι, η ίδια και ο Jesse έζησαν στην Left Bank στο Montparnasse και συναναστράφηκαν με πολλούς καλλιτέχνες και συγγραφείς. Η Herrera έκανε πολύ παρέα με τον «προκλητικό» συγγραφέα Jean Genet.
Carmen Herrera με τον σύζυγό της, Jesse Loewenthal, στο Παρίσι στα τέλη της δεκαετίας του ’40. Φωτογραφία: Ευγενική προσφορά της Carmen Herrera
Στο Παρίσι συναντούσε πολύ συχνά τον Jean-Paul Sartre και την Simone de Beauvoir στο Café de Flore. Ακόμη ήταν φίλη με τους γονείς του γνωστού καλλιτέχνη Yves Klein, οι οποίοι ήσαν και αυτοί οι ίδιοι ζωγράφοι. “Μοιράζονταν ένα στούντιο και είχαν ένα καβαλέτο όπου ο ένας ζωγράφιζε από τη μια και η άλλη από την άλλη πλευρά».
Στα μέσα της δεκαετίας του ’50 η Herrera επέστρεψε στη Νέα Υόρκη και η δουλειά της σταδιακά έγινε πιο μινιμαλιστική. Γοητευτικές πεπλατυσμένες καμπύλες που καταλήγουν σε αιχμηρές γραμμές και τείνουν προς το τίποτα ή προς το άπειρο. Αυτή την δουλειά, την αποκαλεί μια διαδικασία κάθαρσης, προσπαθώντας να κάνει την τέχνη της όσο γίνεται πιο απλή. «Ποτέ δεν συνάντησα μια ευθεία γραμμή που δεν μου άρεσε», είπε κάποτε, και στην ερώτηση τι είναι αυτό που την θέλγει λέει απλά «Μου αρέσει η μορφή των πραγμάτων»,« η σαφήνεια της ευθείας γραμμής».
Iberic, 1949. Φωτογραφία: Ken Adlard / Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και Γκαλερί Lisson © Carmen Herrera
Στα μέσα του 20ου αιώνα τα πράγματα ήταν αρκετά δύσκολα στη Αμερική για την επιτυχία οποιασδήποτε γυναίκας καλλιτέχνιδας, αλλά ιδιαίτερα για εκείνη της οποίας η δουλειά ήταν τόσο μη-θηλυκή. “Υποτίθεται ότι οι γυναίκες θα έπρεπε να κάνουν σκηνές μητρότητας ή υδατογραφίες, αλλά όχι κάτι τόσο σκληρό και αποφασιστικό και αφηρημένο.
Η Herrera δεν αποθαρρύνθηκε. Συνέχισε να ζωγραφίζει και ο κόσμος συνέχισε να την αγνοεί. Είναι χαρακτηριστική η ανάμνησή της όταν προσέγγισε μια πρωτοποριακή γκαλερί για να συζητήσει το έργο της. Καθώς έφευγε, η ιδιοκτήτρια, Rose Fried, την κάλεσε πίσω για να της πει ότι «Ξέρετε, Carmen, μπορείτε να ζωγραφίσετε δαχτυλίδια γύρω από τους άνδρες καλλιτέχνες που συνεργάζομαι, αλλά δεν πρόκειται να σας κάνω έκθεση γιατί είστε γυναίκα». «Ένιωσα σαν να μου χαστουκίζουν το πρόσωπο. Ένιωσα για πρώτη φορά τη διάκριση. Είναι ένα τρομερό πράγμα. Απλώς βγήκα έξω».
Η Fried δήλωσε ότι έπρεπε να κάνει εκθέσεις στους άντρες επειδή είχαν οικογένειες για να συντηρήσουν. «Ήταν μια ευτελής δικαιολογία», λέει η Herrera. Αυτή και ο Jesse δεν είχαν παιδιά κι αν θέλησαν ποτέ οικογένεια αυτό δεν αφορούσε κανέναν άλλον.
Πράσινο και πορτοκαλί, 1958. Φωτογραφία: Συλλογή του Παύλου και του Τρόντυ Τζέι © Carmen Herrera
Πιστεύει ότι η τέχνη ήταν ουσιαστικά ένα κλειστό κατάστημα για τις γυναίκες τότε και λέει ότι αυτό συνέβαινε επειδή τα πάντα ελέγχονταν από τους άντρες, όχι μόνο η τέχνη. “Ήξερα τον Ad Reinhardt(1) ο οποίος είχε τρομερή εμμονή με την Georgia O’Keeffe(2) και την επιτυχία της. Τη μισούσε. Τη μισούσε. Η Georgia ήταν ισχυρή και οι πίνακές της εκτέθηκαν παντού και εκείνος τη ζήλευε » θυμάται.
Στο γραφείο της είναι κορνιζαρισμένη μια φωτογραφία του Jesse: είναι ένας όμορφος άντρας, επίσημα ντυμένος και μοιάζει με τον ποιητή TS Eliot. Η Herrera τον αποκαλεί άγιο. «Ήταν πολύ υπομονετικός και πολύ υποστηρικτικός και με ενθάρρυνε. αν δεν του άρεσε κάτι, προτιμούσε να κρατήσει το στόμα του κλειστό παρά να γίνει επικριτικός». Ο Jesse πέθανε το 2000,σε ηλικία 98 ετών, λίγο περισσότερο από ένα χρόνο μετά την πρώτη ατομική έκθεση της Herrera στην Αμερική (όπου κατά πάσα πιθανότητα, δεν κατόρθωσε πάλι να πουλήσει τίποτα).
Equation, 1958. Photograph Collection of Stanley Stairs and Leslie Powell © Carmen Herrera, courtesy Ikon Gallery
Οι άνδρες καλλιτέχνες, όπως ο Ellsworth Kelly (3) και ο Barnett Newman (4) (γείτονες και φίλοι, με τους οποίους η Herrera συνήθιζε βρίσκονται για πρωινό κάθε Κυριακή), είχαν τις ίδιες καλλιτεχνικές αναζητήσεις και έκφραση και ανταμείφθηκαν γι ‘αυτό, αλλά την Carmen η επιτυχία συνέχισε να την αποφεύγει. Φαινόταν ότι η γεωμετρική αφαίρεση ήταν απλά έξοχη, φτάνει να μην είσαι γυναίκα.
Τώρα μπορεί να δει ότι οι άνδρες τα κατάφερναν καλύτερα όχι μόνο επειδή ήταν άνδρες, αλλά γιατί ήξεραν και να ελίσσονται. «Ήσαν καλύτεροι παίχτες από μένα στη διαχείριση του συστήματος, στο πως να κινηθώ και πότε. Γνώριζαν το σύστημα των γκαλερί, το σύστημα των συλλεκτών, των μουσείων, ενώ εγώ δεν είχα τέτοιο είδος προσωπικότητας.»
Carmen Herrera στο διαμέρισμα στη Νέα Υόρκη. Φωτογραφία: Chris Buck για την Guardian
Η Herrera έχει ζήσει στο ίδιο διαμέρισμα για 49 χρόνια. Στη δεκαετία του ’60 και του ’70, οι καλλιτέχνες της Νέας Υόρκης σύχναζαν στο κοντινό εστιατόριο και το νυχτερινό κέντρο διασκέδασης Max’s Kansas City. Το εργοστάσιο του Warhol ήταν κάτω στο δρόμο. Η περιοχή ήταν γεμάτη αίγλη, με ένα μποέμικο, εξεζητημένο στυλ. Ο Jesse και η ίδια έζησαν και απόλαυσαν τη ζωή που τους πρόσφερε η διαμονή εκεί.
Στο τέλος του καθιστικού υπάρχει ένα μακρύ γραφείο που βλέπει στο δρόμο. Αυτός είναι ο χώρος εργασίας της Herrera, που καλύπτεται με βιομηχανικού μεγέθους μεταλλικούς χάρακες, μολύβια, σωρούς χαρτιού, ψαλίδια και χρωματικούς χάρτες. Στο εσωτερικό του παραθύρου βρίσκονται γλάστρες με ορχιδέες. Κάθε μέρα πηγαίνει στο γραφείο και εργάζεται. Σκιτσάρει σε μικρό μέγεθος, κρεμάει το σχέδιο στον τοίχο (υπάρχουν κάθε τόσο από λίγα σκίτσα καρφιτσωμένα, τα κοιτάζει για μερικές εβδομάδες), επαναλαμβάνει το έργο και, αν της αρέσει, το αναπτύσσει σε ένα μεγαλύτερο κομμάτι.
Κόκκινη Κατασκευή, 1966/2012. Φωτογραφία: Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και της Γκαλερί Lisson
Τώρα πλέον δεν μπορεί να δουλέψει από μόνη της αλλά αυτό δεν προκαλεί έκπληξη. Λόγω ηλικίας έχει αρθριτικά και είναι καθηλωμένη σε αναπηρικό αμαξίδιο. Όταν λοιπόν είναι έτοιμη να αναπτύξει ένα κομμάτι, καλεί τον βοηθό της, Manuel Belduma, ο οποίος αγοράζει καμβάδες και τους τοποθετεί οριζοντίως σε ένα παλιό αρχιτεκτονικό τραπέζι που περιστρέφεται, επιτρέποντας στην Herrera να δουλεύει πάνω στο έργο λίγο τη φορά. Λέει στον Belduma πού να τοποθετήσει την αυτοκόλλητη ταινία σε τμήματα της ζωγραφικής και στη συνέχεια ζωγραφίζει το κομμάτι μεταξύ τους.
«Ο Μανουήλ είναι απλός στην τέχνη και δεν τον ενδιαφέρει να είναι καλλιτέχνης», λέει η Herrera. «Κάνει ακριβώς αυτό που του λέω, και το κάνει καλά. Δεν θα δούλευα με κάποιον που ήθελε να γίνει καλλιτέχνης. Θάφευγε κατευθείαν από το παράθυρο».
Η τέχνη της σπάνια ήταν εικονική. «Στην Κούβα έκανα γλυπτική που ήταν εικονική». Κι αυτό είναι λογικό, γιατί ακόμα και τώρα υπάρχει κάτι το τρισδιάστατο στους πίνακές της, κάποιοι μοιάζουν σαν να μπορούσαν να μετατραπούν σε κτίρια.
Η Herrera αρχικά δείχνει να είναι στριφνή , αλλά όταν μαλακώνει, γίνεται τσαχπίνα. Στην ηλικία της υπάρχει ακόμα κάτι κοριτσίστικο και παιχνιδιάρικο.
Carmen Herrera I am not a teacher. Photograph Chris Buck for the Guardian
Σημειώσεις της Βέρας Σιατερλή
1. Ad Reinhardt. Ο Adolph Frederick Reinhardt (“Ad” Reinhardt) (24 Δεκεμβρίου 1913 – 30 Αυγούστου 1967) ήταν ένας αφηρημένος ζωγράφος που δραστηριοποιείται στη Νέα Υόρκη ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1930 μέχρι τη δεκαετία του 1960.
2. Η Georgia Totto O’Keeffe (15 Νοεμβρίου 1887 – 6 Μαρτίου 1986) ήταν Αμερικανίδα καλλιτέχνης και η πρώτη γυναίκα καλλιτέχνης που έκανε αναδρομική έκθεση στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (MoMA) στο Μανχάταν το 1946.
3. Ο Ellsworth Kelly (31 Μαΐου 1923 – 27 Δεκεμβρίου 2015) Αμερικανός ζωγράφος, γλύπτης και χαράκτης που κινείται στα πλαίσια της hard-edge ζωγραφικής, της ζωγραφικής Color Field και του μινιμαλισμού.
4. Ο Barnett Newman (1905-1970) ήταν ένας από τους πλέον σημαντικούς εκπροσώπους στον χώρο της ανεικονικής ζωγραφικής με χρώμα Color Field μεταξύ 1950 και 1970 και ένας από τους πιο intellectual καλλιτέχνες της Σχολής της Νέας Υόρκης.
Πηγή: en.wikipedia.org, www.theguardian.com