Αλιεύει η Βέρα Σιατερλή
Η αντίληψη ότι «ο φεμινισμός σήμερα δεν είναι “γυναικείο ζήτημα”», με τον τρόπο που εκφράσθηκε στη «Εποχή» (18/2/24) και παρά τις θετικές παραμέτρους της, υποκρύπτει και επικινδυνότητες. Το φεμινιστικό κίνημα ξεχώριζε από το γυναικείο επειδή, εκτός από την ισοτιμία, διεκδικούσε και την απελευθέρωση των γυναικών. Η υπέρβαση αυτή δεν ήταν προσθετική αλλά δομική. Ποτέ όμως δεν αγνοούσε το γυναικείο ζήτημα όπου, ως τέτοιο, θεωρούσε τα προβλήματα των γυναικών σε σχέση με τον καταμερισμό εργασίας στο σπίτι και τη φροντίδα, τη βία και τον βιασμό, τους όρους εργασίας, τους διακοσμητικούς ρόλους κλπ. Γι αυτό, και στην πράξη, το γυναικείο και φεμινιστικό κίνημα ήταν συνοδοιπόροι πράγμα που ενισχυόταν και από την συχνά συνομολογούμενη πεποίθηση πως επρόκειτο για διαταξικό θέμα.
Το πρόταγμα της απελευθέρωσης των γυναικών συνοδευόταν και από ιδέες οικουμενικής απελευθέρωσης ως αναπόσπαστο, αναγκαστικό και σε αλληλεπίδραση στοιχείο, κυρίως από τις αριστερές φεμινίστριες. Η ύπαρξη όμως του γυναικείου ζητήματος δεν είχε αμφισβητηθεί και ο φεμινισμός αγωνιζόταν να μην υπαχθεί-εξαφανισθεί μέσα σε γενικότερα προτάγματα. Με τον ίδιο τρόπο παρέμενε αυτόνομο, σε τελευταία ανάλυση, και το κοινωνικό υποκείμενο «γυναίκες», ως πολιτικό/ αναλυτικό εργαλείο, παρά τον πλούτο των επεξεργασιών για τις διασυνδέσεις του με άλλα κοινωνικά υποκείμενα αλλά και για τους εσωτερικούς του διαχωρισμούς. Ο όρος gender (κοινωνικό φύλο) δεν ήρθε να αμφισβητήσει το (γυναικείο) φύλο αλλά να επισημάνει ότι οι πλευρές υποτίμησής του (κατώτερα όντα, με συγκεκριμένους ρόλους) ήταν κοινωνικά κατασκευασμένες και όχι νομοτέλειες προσδιοριζόμενες από την φύση. Βέβαια οι αναλύσεις με βάση το gender υπενθύμιζαν (ως επιχείρημα για το προηγούμενο) ότι υπάρχουν και καταστάσεις όπου η βιολογική ανατομία δεν αντιστοιχεί στους καθιερωμένους διαχωρισμούς. Μέχρι εκεί όμως. Από τη στιγμή που οι κοινωνικά κατασκευασμένοι υποτελείς ρόλοι για τις γυναίκες υπήρχαν, υπήρχε και το γυναικείο ζήτημα.
Περί συμπερίληψης
Τίθεται το ερώτημα: ο όρος θηλυκότητες παραπέμπει στα παραπάνω αναφερόμενα «γυναικεία» (με ή χωρίς εισαγωγικά) προβλήματα; Η υπέρβαση της κοινωνικής κατηγορίας γυναίκες από τη συμπερίληψη των θηλυκοτήτων περιλαμβάνει την επίλυση των προβλημάτων τους; Θα έλεγα όχι, γιατί, άλλη μια φορά, τα κάνει αόρατα σαν τα τζάμια που καθαρίζουν είτε οι ίδιες οι γυναίκες είτε υπηρετικό προσωπικό – γυναίκες και αυτές, συνήθως από «αλλού». Η υπαγωγή του γυναικείου στην προτεραιότητα του γενικότερου οράματος των θηλυκοτήτων δεν σημαίνει την αυτόματη επίλυση του.
Μη ξεχνάμε ότι η υποτέλεια των γυναικών παρουσιάζει μοναδική ανθεκτικότητα σε, κατά τα άλλα, κοσμογονικές αλλαγές ολόκληρων συστημάτων, με αλώβητο όμως το σύστημα της πατριαρχίας. Στα δε κοινωνικά κινήματα, συνεχώς, τίθεται μια άλλη προτεραιότητα (εργατικής τάξης, φυλής, εθνότητας κλπ) στο όνομα της οποίας το γυναικείο ζήτημα πρέπει να θυσιασθεί. Πριν προχωρήσουμε λοιπόν στην συμπεριληπτική αντικατάσταση της κοινωνικής κατηγορίας των γυναικών από την κατηγορία των θηλυκοτήτων ας προβληματιστούμε μήπως πρόκειται για μια άλλη ιστορική υπαγωγή.
Η συμπεριληπτική έννοια των θηλυκοτήτων που κατηγοριοποιήθηκε ως τέταρτο κύμα φεμινισμού ήταν εν μέρει απότοκο του τρίτου κύματος που χαρακτηρίστηκε από την αποδόμηση και τον σχετικισμό της κοινωνικής κατηγορίας γυναίκες. Χρονικά πάντως αυτός ο φεμινιστικός μεταμοντερνισμός δεν σήμανε και μια καταιγιστική αλλαγή στις πρακτικές του φεμινιστικού κινήματος για τα προβλήματα των γυναικών. Εξ άλλου εντάσσεται σε μια γενικότερη συζήτηση για την σχετικοποίηση όλων των κοινωνικών υποκειμένων και κατηγοριών που έχει πολλές φορές αναδιπλωθεί. Η αλλαγή ήρθε από το τέταρτο κύμα φεμινισμού, του φεμινισμού των θηλυκοτήτων και της συμπερίληψης. Η έννοια της συμπερίληψης συνιστά, κατά την γνώμη μου, ύψιστη ανθρωπιστική αξία προκειμένου να μην αγνοούνται αόρατες και ευπαθείς ομάδες. Αυτό είναι διαφορετικό από την έννοια της σύμπτυξης πχ της ένωσης του φεμινιστικού κινήματος με το ΛΟΑΤΚΙ+.
Ο φεμινισμός τότε και σήμερα
Όλο και περισσότερο συναντάμε τον διαχωρισμό σε πρώτο, δεύτερο, τρίτο και τέταρτο κύμα φεμινισμού, πράγμα που αρχικά φάνηκε ως μια χρήσιμη και αθώα κατηγοριοποίηση, κατέληξε όμως (και αυτό) σε βάρος των γυναικών. Χρησιμοποιείται περισπούδαστα πολλές φορές για να αποδειχθεί ότι τα προβλήματα των γυναικών σε χωριστή εκφώνηση είναι «πασέ». Αλλά και ο τρόπος που γίνεται αυτός ο διαχωρισμός, χρονικά κάθετος, συνιστά τελικά απλούστευση, αποκρύπτει προβλήματα αλλά και ιστορικά γεγονότα. Οι queer theories ανέπτυξαν πολύ εύστοχα το θέμα των πολλαπλών ταυτοτήτων αλλά και πολλαπλών πραγματικοτήτων. Και ο φεμινισμός όμως δεν ισχυρίσθηκε ποτέ το ενιαίο και αδιαίρετο της υπόστασής του. Αναγνώριζε υποδιαιρέσεις ανάλογα με την τάξη, την φυλή, τον χώρο, την αναπηρία κλπ. Μη ξεχνάμε τη μεγαλειώδη ανάπτυξη του μαύρου φεμινισμού στην Ευρώπη ή τις ενστάσεις των φεμινιστριών από τον «Τρίτο κόσμο».
Ο φεμινισμός ήταν από παλιά διαθεματικός εξ ού και οι επεξεργασίες του για τη σχέση του με τα άλλα κινήματα ή με τομείς της κοινωνικοοικονομικής ζωής. Όταν ανακαλύπτουμε τη «διαθεματικότητα» ως καινοτόμο σημερινό εργαλείο, αδικούμε φεμινίστριες στο ακαδημαϊκό και κινηματικό χώρο που εργάσθηκαν σκληρά για να συνδέσουν τον φεμινισμό με τις υπόλοιπες κοινωνικές εκφάνσεις, με τον κόσμο της εργασίας, με τον κόσμο της μετανάστευσης και βέβαια με τον κόσμο ΛΟΑΤΚΙ +. Άλλο αν οι παλιές επεξεργασίες χρειάζονταν περαιτέρω ανάπτυξη και διάδοση και άλλο αν ξεκινάμε κάτι τελείως από την αρχή, με τον αφορισμό ότι δεν υπάρχει γυναικείο ζήτημα επειδή όλα διαχέονται διαθεματικά.
Αορατότητα
Ισχυρίζομαι λοιπόν ότι οι προτεινόμενες υπερβάσεις προκαλούν την αγνόηση και όχι την επίλυση του γυναικείου ζητήματος. Ισχύει και εδώ το «πέστο με το όνομά του». Ακόμη και αν η πατριαρχία καλύπτει ως αιτία και την κοινότητα των ΛΟΑΤΚΙ+, η τόση συμπερίληψη θα κάνει αόρατα, για άλλη μια φορά, τα προβλήματα των γυναικών, των γυναικών της διπλανής πόρτας που τρέχουν αναμαλλιασμένες να προλάβουν δουλειά, παιδιά, εγγόνια, συζύγους, ηλικιωμένους, μέχρι τα βαθιά τους γεράματα. Που βιάζονται ή σκοτώνονται επειδή είναι γυναίκες – ιδιοκτησία ανδρών. Όσο υπάρχουν αυτές, ο φεμινισμός είναι ακόμη και σήμερα γυναικείο ζήτημα παράλληλα με την οικουμενικότητά αφενός και τις υποδιαιρέσεις του αφετέρου.
ΠΗΓΗ: https://www.epohi.gr/article/49105/gynaikeio-zhthma-pes-to-me-to-onoma-toy?fbclid=IwAR1zyi5MW55T3W6mLIEIBIhk_qKEQZpBBuTcxkBN2vobaSaBkIPytnQGMC0