Άρθρο που δημοσιεύθηκε στο socialpolicy.gr
H google ορίζει την υστερία ως “υπερβολικό ή ανεξέλεγκτο συναίσθημα ή έξαψη”. Πρόκειται για ένα σύνηθες επίθετο – που συχνά χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει τις γυναίκες που εκφράζουν οποιαδήποτε μορφή συναισθήματος – θυμό, λύπη ή σοκ. Είναι ένας από τους πολλούς όρους που χρησιμοποιούνται για να αγνοηθούν και να μη ληφθούν σοβαρά υπόψη τα γυναικεία συναισθήματα. Μια μικρή ματιά στην ιστορία της λέξης υστερία, μας οδηγεί στο σκοτεινό μονοπάτι της καθυπόταξης των γυναικών στον Μεσαίωνα, και στους τρόπους με τους οποίους η σύγχρονη λέξη εξακολουθεί να διατηρεί συνειρμούς με το υπερ-σεξιστικό της παρελθόν.
Εκτός από τις θρησκευτικές γραφές και τις ηθικές πυξίδες, τα υποτιθέμενα αντικειμενικά πεδία όπως η επιστήμη και η ιατρική δεν απαλλάσσονται από την πατριαρχία. Από τις αρχές, αυτοί οι τομείς υπήρξαν ανδροκρατούμενοι εξαιτίας του μύθου πως οι άνδρες είναι “πιο αντικειμενικοί” και έχουν καλύτερη “επιστημονική διάθεση”. Αυτές οι αντιλήψεις οδήγησαν τις επιστημονικές έρευνες και μελέτες να περιλαμβάνουν έμφυλες μεροληψίες, ακόμη και αν διαδίδονταν υπό τον μύθο της αντικειμενικότητας. Η αντικειμενικότητα, σε αυτήν την περίπτωση, μετατρέπεται σε μια αμαλγαμάτωση διαφορετικών όψεων της πατριαρχίας, κάτι που συχνά οι περισσότεροι άνδρες επιστήμονες αρνούνται να δουν. Η περίπτωση της υστερίας αποτελεί το τέλειο παράδειγμα για να παρουσιαστεί πως ακόμα και αντικειμενικοί τομείς όπως η ιατρική και η επιστήμη είναι κυριευμένες από περιπτώσεις σεξισμού – ακόμα και στον Μεσαίωνα.
Κατηγορώντας τη μήτρα
Ο όρος υστερία προέρχεται από την Ελληνική λέξη “υστέρα”, που σημαίνει μήτρα. Αρχικά υποδήλωνε υστερική πνίξ – hysterical suffocation –το λαχάνιασμα (δύσπνοια), όμως με τη συσχέτιση της με την μήτρα, μετατράπηκε σε μια κατάσταση που προκύπτει αποκλειστικά στο σώμα της γυναίκας.
Ο αργοναύτης Μελάμποδας θεωρείται ο θεμελιωτής της πρώτης προσέγγισης της υστερίας, ο οποίος έδωσε την εξήγηση με το παράδειγμα των παρθένων της πόλης του Άργους, οι οποίες ατίμασαν τον φαλλό καταφεύγοντας στα βουνά. Επειδή αρνήθηκαν να κάνουν σεξ με άνδρες, θεωρήθηκαν παράφρονες. Η θεωρία ήταν πως η έλλειψη οργασμών οδήγησε σε μια “μανιώδη” συμπεριφορά. Θα πρέπει εδώ να θυμηθούμε πως οι γυναίκες αναμενόταν να είναι στην διάθεση των ανδρών, και πάντα έτοιμες να κάνουν σεξ επειδή επρόκειτο για μια εύνοια που προσέφερε ο άνδρας.
Ο Πλάτωνας περιέγραψε την μήτρα ως ένα ζωντανό πλάσμα. Ο Αρεταίος την περιέγραψε ως “ένα ζώο μέσα σε ένα ζώο”. Υπήρχε μια επιθυμία για κατανόηση και ιατρικοποίηση του γυναικείου σώματος, μια επιθυμία να εξηγηθούν οι διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών. Η επιστήμη επιστρατεύτηκε για να αιτιολογήσει την υποδούλωση των γυναικών, καθώς αποτελούσε μία έγκυρη πηγή για την κοινωνία που έβρισκε τις αποδείξεις για όσα ήθελε να πιστέψει.
O Jean-Martin Charcot παρουσιάζει περίπτωση υστερίας σε ασθενή στο νοσοκομείο Salpêtrière, το 1887. Πηγή: www.victorian-era.org
Μια από τις πιο παράξενες θεωρίες δόθηκε από τον Ιπποκράτη στη θεωρία του για τις “περιφερόμενες μήτρες”. Αυτή ακολουθήθηκε από το επιχείρημα του Πλάτωνα πως η μήτρα, ένα ζωντανό πλάσμα, ένιωθε δυστυχισμένη και άτυχη όταν δεν συναντούσε το αρσενικό της αντίστοιχο. Αυτή η θλίψη την οδηγούσε να περιφέρεται μέσα στο σώμα της γυναίκας αναζητώντας ικανοποίηση, και προκαλούσε συμπτώματα τρέλας ασκώντας πίεση σε άλλα όργανα.
Η καθηγήτρια Helen King στο δοκίμιο της “Once Upon a Text: Hysteria From Hippocrates,” γράφει πως η απειλή της περιφερόμενης μήτρας χρησιμοποιήθηκε για να ασκήσει εξουσία πάνω στις γυναίκες σε σχέση με την αναπαραγωγή. Προκειμένου να κρατηθεί η γυναίκα μακρυά από αυτήν την “ασθένεια”, η μήτρα κυριευμένη συνεχώς από ένα έμβρυο θεωρούνταν ως η ιδανική λύση.
Παρόλο που αυτά τα “συμπτώματα”, όπως η δύσπνοια μπορούσαν να τα παρουσιάσουν και οι άνδρες, η μήτρα ήταν η αιτία όλων των απειλών, σύμφωνα με τους Έλληνες φιλόσοφους. Ήταν o τόπος της γυναικείας πονηριάς, αδυναμίας και οτιδήποτε έθετε σε απειλή την κοινωνική δομή του πολιτισμού της εποχής.
Κατηγορώντας την θηλυκότητα
Βικτωριανή διαφήμιση απεικονίζει ιατρό να θεραπεύει την “υστερία” μιας γυναίκας με ‘πυελικό μασάζ’. Πηγή: www.cataloguemagazine.com.au
Ο ισχυρισμός του Αριστοτέλη πως η “γυναίκα είναι ένα ατελές αρσενικό” υιοθετήθηκε ως μια λογική θεωρία εκείνη την περίοδο, και ερχόταν σε συνάφεια με το Χριστιανικό “προπατορικό αμάρτημα”. Σύντομα εξελίχθηκε στο να εκλαμβάνονται οι γυναίκες ως ελαττωματικά πλάσματα, και οδήγησε σε διάφορες αντιλήψεις σχετικά με την θηλυκότητα, όπως η ανεπάρκεια συγκεκριμένων χαρακτηριστικών που χρειάζονται για μια ομαλή ζωή και την ικανότητα να κατέχει σκοτεινές δυνάμεις όπως δαίμονες.
Άλλη μια συμπεριφορά που σχετίστηκε με την υστερία ήταν όταν μια γυναίκα εξέφραζε σεξουαλική ευθύτητα. Η σωματική έκφραση σεξουαλικών επιθυμιών και η ερωτική συμπεριφορά ήταν ανήθικες πράξεις, και οι γυναίκες που ενέδιδαν σε αυτές θεωρούταν πως χρειάζονταν θεραπεία προκειμένου να ιαθούν από αυτήν την “ασθένεια”.
Αφού η μήτρα αντιπροσώπευε την παραδοσιακή θηλυκότητα, η υστερία άρχισε να δικαιολογεί πως οι γυναίκες ήταν ουσιαστικά αδύναμα όντα και ευάλωτες σε μεγάλο βαθμό σε ψυχικές ασθένειες, μη ικανές να γιατρέψουν τους εαυτούς τους επαρκώς. Όταν μια γυναίκα διαγιγνωσκόταν με υστερία, θεωρούνταν ένοχη για την αμαρτία της μη τεκνοποίησης.
Οι θεραπείες που ορίζονταν για την υστερία στερούσαν από τις γυναίκες το δικαίωμα τους στη σεξουαλική διάθεση του σώματος τους. Η σεξουαλική συνεύρεση θεωρούνταν ως η ιδανική λύση για την υστερία, κάτι το οποίο ήταν επίσης βολικό και αποδεκτό από τη στιγμή που οτιδήποτε οδηγούσε σε γάμο ήταν πάντα ευπρόσδεκτο, ανεξάρτητα από την προθυμία των εμπλεκόμενων. Ο αυνανισμός δεν προτεινόταν – καθώς αποτελούσε ταμπού – οι γυναίκες που ικανοποιούνταν σεξουαλικά από μόνες τους ήταν βλάσφημες. Η πράξη αυτή απειλούσε καθαρά την θέση του άντρα ως ο κυρίαρχος σύντροφος, έτσι το να είναι η γυναίκα αυτάρκης απαγορευόταν με όλα τα μέσα.
Ο μόνος αποδεκτός τρόπος διείσδυσης ήταν το ανδροκεντρικό μοντέλο. Το σπέρμα πιστευόταν πώς διέθετε ιαματικές ιδιότητες, έτσι οι ιατροί θεωρούσαν όλα τα μέτρα αντισύλληψης επιβλαβή για την υγεία της γυναίκας. Και εάν μια γυναίκα δεν μπορούσε να επιτύχει σεξουαλική ευχαρίστηση, έφερε την ταμπέλα εκείνης που ήταν επιρρεπής στην υστερία, καθώς οι άνδρες δεν ήταν έτοιμοι να παραδεχτούν την ανεπάρκειά τους.
Κατηγορώντας τις απείθαρχες γυναίκες
Η ιδέα της συσχέτισης της θηλυκότητας με το “κακό” εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Ο “δαιμονισμός” προστέθηκε στη λίστα των συμπτωμάτων της υστερίας. Επικρατούσε η αντίληψη πως δαιμονικές δυνάμεις έλκονταν από μελαγχολικά και “κατώτερα” όντα, όπως οι γυναίκες, ιδιαίτερα εάν ήταν ανύπαντρες ή ηλικιωμένες, από τη στιγμή που το να μην είναι σεξουαλικά ενεργές και να μην υπηρετούν τον άντρα ήταν αντίθετα σε όλες τις κοινές αντιλήψεις και στερεότυπα. Για αυτόν τον λόγο, πολλά τεκμήρια εκείνης της εποχής περιγράφουν τις γυναίκες όχι ως “ασθενείς” αλλά ως την αιτία της ανθρώπινης ασθένειας.
Στοχαστές εκείνων των καιρών εντόπισαν την αντίληψη των “δαιμονικών γυναικών” στην απείθαρχη συμπεριφορά, και στον εκτεταμένο αντρικό έλεγχο. Η εξήγηση που δινόταν για αυτήν την συμπεριφορά ήταν η “διεστραμμένη” σεξουαλικότητα/μητρότητα. Παραλληλισμοί μπορούν επίσης γίνουν με τωρινά ζητήματα, όπως η ελευθερία στις σεξουαλικές επιλογές και στον προσανατολισμό, τα αναπαραγωγικά δικαιώματα, και η μη επιδίωξη της μητρότητας. Οι γυναίκες που υπερασπίζονται αυτά τα δικαιώματα θεωρούνται ακόμη επαναστάτριες και αντίθετες με την εδραιωμένη κοινωνική ευταξία.
Ο Franz Anton Mesmer πίστευε ότι ένα σωματικό υγρό προκαλούσε την απρόβλεπτη/αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά αποκλειστικά στις γυναίκες και θεράπευε τις ασθενείς του με “ύπνωση” — ουσιαστικά υπνωτίζοντας τες ώστε να πιστεύουν πώς έχουν γιατρευτεί. Πηγή: cdn8.littlethings.com
Ο εξορκισμός αποτελούσε θεραπεία της υστερίας κατά τα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού, όμως με την άνοδο του εξουσιαστικού κλήρου τα σκοτεινά χρόνια, μετατράπηκε σε τιμωρία για τις γυναίκες που κατηγορούνταν για αντι-κοινωνική συμπεριφορά – μαγεία. Περίπου το 90% των γυναικών κατηγορήθηκαν για μαγεία κατά τον Μεσαίωνα, και άπειρες φρικαλεότητες διαπράχθηκαν εναντίον τους στο όνομα του “κυνηγιού των μαγισσών”.
Όταν μια γυναίκα διαγιγνωσκόταν με υστερία, θεωρούνταν ένοχη για την αμαρτία της μη τεκνοποίησης.
Μοντέρνες και μετα-μοντέρνες αντιλήψεις
Περαιτέρω εξελίξεις και η εισχώρηση της ψυχολογίας στην επιστήμη της ιατρικής τροποποίησαν την αντίληψη της υστερίας. Η περίφημη αποσαφήνιση έγινε από τον πατέρα της ψυχανάλυσης, Sigmund Freud, ο οποίος ανέφερε πως η ψυχολογική δυσλειτουργία συσχετιζόταν εξολοκλήρου με τις συναισθηματικές δραστηριότητες και νευρολογικές διεργασίες, και όχι με τη μήτρα που αποζητούσε οργασμό.
Δείτε επίσης: Η περίπτωση της Anna Ο
Μετά από αυτό, ο αριθμός των γυναικών με διαγνωσμένη υστερία μειώθηκε. Παρόλα αυτά, αποτέλεσε αμφισβητούμενο ζήτημα στον φεμινισμό. Αρνητικές συνδηλώσεις ξεκίνησαν να εντοπίζονται στην ιστορία των γυναικών αναφορικά με την υστερία, ιδιαίτερα κατά την εκστρατεία για το δικαίωμα ψήφου.
“Δεν χρειάζεται να είναι κανείς εναντίον της ψήφου των γυναικών” , έγραφε η εφημερίδα London Times το 1908, “για να δει πως μερικές από τις πιο βίαιες επαναστάτριες υπέρ αυτού του σκοπού πάσχουν από υστερία. Χρησιμοποιούμε την λέξη όχι με επιστημονική ακρίβεια, αλλά επειδή είναι η ονομασία που δίνεται συχνά σε ένα είδος ενθουσιασμού που εκφυλίζεται σε παθολογική νευρική διέγερση.”
Όμως, μια σειρά από θεωρίες που αναπτύχθηκαν εξιδανίκευσαν επίσης αυτήν την ιστορία. Πολλές φεμινίστριες άρχισαν να συνδέουν την υστερία και το “δαιμονικό” της παρελθόν με την ενδυνάμωση. Ο ισχυρισμός τους ήταν πως εκείνες οι γυναίκες ήταν μερικές από τις πρώτες που αντιστάθηκαν στην πειθήνια συμπεριφορά του παραδοσιακού θηλυκού και διερεύνησαν εναλλακτικές. Πολλές φεμινίστριες άρχισαν να ανακτούν τον ισχυρισμό τους ως “μάγισσες” προκειμένου να επιδείξουν δύναμη, ισχύ και γενναιότητα.
Το κυνήγι μαγισσών του Newcastle (1650), από την αφήγηση του Ralph Gardiner (1655). Image Credit: The Conversation[/caption]
Στις μέρες μας, η λέξη υστερία συνεχίζει να υποδηλώνει την έντονη συμπεριφορά μιας γυναίκας, ακολουθούμενη από την έκφραση “Stop PMSing” (Premenstrual Syndrome: προεμμηνορροϊκό σύνδρομο).
Πηγή: feminisminindia.com
Απόδοση/Επιμέλεια: Τομπέα Ελένη
socialpolicy.gr
Σύνδεσμος με το αρχικό δημοσίευμα εδώ