Συντάσσει η: Βέρα Σιατερλή
Η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ (γαλλ. Marguerite Yourcenar) (8 Ιουνίου 1903 – 17 Δεκεμβρίου 1987) ήταν Γαλλίδα συγγραφέας και ποιήτρια, μια από τις κορυφαίες λογοτεχνικές μορφές της Γαλλίας του εικοστού αιώνα. Η σημασία της συνεισφοράς της στη λογοτεχνία αναγνωρίστηκε μέσα από πολυάριθμες διακρίσεις, με κυριότερη την αναγόρευσή της ως μέλους της Γαλλικής Ακαδημίας το 1980. Ήταν η πρώτη γυναίκα που κατέκτησε παρόμοια θέση.
Η Μαργκερίτ ντε Κραγιενκούρ γεννήθηκε στις Βρυξέλλες στις 8 Ιουνίου 1903 σε μια οικογένεια αριστοκρατικής καταγωγής: ο πατέρας της ήταν αξιωματικός του γαλλικού στρατού, η μητέρα της Βελγίδα Φερνάντ ντε Καρτιέ ντε Μαρσιέν (Fernande de Cartier de Marchienne), θα πεθάνει ωστόσο 10 μόλις μέρες μετά τη γέννηση της Μαργκερίτ. Μέχρι το 1912, η μικρή μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα στο Βέλγιο, στο σπίτι της θείας της, και στη Βόρεια Γαλλία, όπου διαμένει σε οικογενειακούς φίλους. Μετά το ’12 εγκαθίσταται πλέον μόνιμα στο Παρίσι με τον πατέρα της.
Η Μαργκερίτ, μεγάλωσε σε ένα εύπορο και πνευματικό περιβάλλον, με δασκάλους κατ’ οίκον,ενώ ταυτοχρόνως διάβαζε ό,τι έπεφτε στα χέρια της, επισκεπτόταν τα μουσεία και παρακολουθούσε εκτεταμένα το κλασικό ρεπερτόριο του θεάτρου. Το 1914 πέρασε έναν ολόκληρο χρόνο στην Αγγλία, για να μάθει τη γλώσσα και να επισκεφτεί χώρους ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Απέκτησε από νωρίς πλατιά παιδεία, επιδεικνύοντας ιδιαίτερη κλίση στα Λατινικά και Αρχαία Ελληνικά. Για να εμβαθύνει τις γνώσεις της στα αρχαία ελληνικά, μελετά με κατ’ οίκον δασκάλους. Η επίσημη εκπαίδευσή της θα πάρει τέλος το 1919 όταν παίρνει έναν τίτλο εφάμιλλο του πτυχίου. Δημιούργησε το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Γιουρσενάρ με αναγραμματισμό του πραγματικού επωνύμου της (Crayencour) όταν εξέδωσε την πρώτη της ποιητική συλλογή,Le jardin des chimères (Ο κήπος των χιμαιρών), σε ηλικία 16 ετών και το 1947 θα το κάνει το επίσημο επίθετό της.
Σπούδασε και έζησε στην Ευρώπη μέχρι το 1942. Αυτή τη χρονιά γλιτώνοντας από το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου, η Γιουρσενάρ θα μετακινηθεί στον Νέο Κόσμο στο νησί Μάουντ Ντέζερτ της πολιτείας Μέιν, έχοντας στο πλευρό της την πιστή της φίλη Grace Frick, η οποία θα μετέφραζε κατόπιν τις σημαντικές λογοτεχνικές δουλειές της στα αγγλικά.
Ανοιχτά ομοφυλόφιλη, η Γιουρσενάρ θα συνδεθεί ερωτικά με τη Γκρέις Φρικ και θα παραμείνουν ζευγάρι για 4 σχεδόν δεκαετίες, μέχρι τον θάνατο της τελευταίας το 1979. Οι δυο τους εγκαταστάθηκαν στο ξύλινο σπίτι που αγόρασαν στο Μέιν, όπου και παρέμεινε η Μαργκερίτ μέχρι το τέλος της ζωής της.
Η αποδοχή της ομοφυλοφιλίας ήταν το θέμα του πρώτου μυθιστορήματός της Αλέξης η σπουδή του μάταιου αγώνα με ήρωα έναν νεαρό που παρά τον γάμο του δεν καταφέρνει να καταπνίξει τις ομοφυλοφιλικές επιθυμίες του.
Η επίσκεψή της στο Λονδίνο το 1937 την έφερε σε επαφή με το έργο της Βιρτζίνια Γουλφ, τα οποία και μετέφρασε στα γαλλικά. Κατόπιν μετέφρασε βιβλία του Χένρι Τζέιμς.
Το 1951 η Γιουρσενάρ εκδίδει στη Γαλλία το πλέον περίφημο ίσως βιβλίο της, τα
«Απομνημονεύματα του Ανδριανού», το οποίο έγραφε -με διαλείμματα- για περισσότερο από 10 χρόνια. Η μυθιστορηματική βιογραφία του Ρωμαίου αυτοκράτορα είχε αξιοσημείωτη εμπορική επιτυχία, ενώ ταυτοχρόνως έγινε δεκτό με διθυραμβικές κριτικές. Το βιβλίο έχει την μορφή αποχαιρετιστήριου γράμματος από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Αδριανό, στον διάδοχό του, Μάρκο Αυρήλιο και αποτελεί ένα μακρύ διαλογισμό πάνω στην ιδέα της εξουσίας, της αυτοκρατορίας, της διακυβέρνησης και του έρωτα. Ένα μεγάλο μέρος του έργου αφιερώνεται στη σχέση του Αυτοκράτορα με τον Έλληνα νέο Αντίνοο. Διακρίνεται από το ψυχολογικό του βάθος και την ακριβή αναπαράσταση της ελληνιστικής Ρώμης.Σήμερα θεωρείται ως κλασικό έργο της μοντέρνας περιόδου.
Η εκτεταμένη ταξιδιωτική της περίοδος και οι μνήμες από το παρελθόν προμήθευαν συνεχώς τη συγγραφέα με νέο υλικό. Σημειωτέων ότι τις δεκαετίες του ’20 και του ’30 αφιερώθηκε σχεδόν εξολοκλήρου στα ταξίδια. Όντας στην Ιταλία, έζησε από πρώτο χέρι την άνοδο του Μουσολίνι, με τις σημαντικές γνώσεις της για τον φασισμό να απαθανατίζονται στο βιβλίο του 1934 «Ο Οβολός του Ονείρου» (Denier du rêve), που θα ξαναδουλέψει την περίοδο 1958-1959.
Οι ταξιδιωτικές της περιπέτειες στην προπολεμική Γερμανία, την Ελβετία και την Ανατολική Ευρώπη, με τους πολιτικούς μετασχηματισμούς της εποχής να αλλάζουν δραστικά το ευρωπαϊκό τοπίο, βρήκαν τη θέση τους στο δοκιμιακό της έργο: δημοσιεύει πολυάριθμα άρθρα και δοκίμια σε έγκριτες επιθεωρήσεις πάνω στην παρακμή του ευρωπαϊκού πολιτισμού.Και τα διηγήματά της είναι ωστόσο επηρεασμένα από το ταραγμένο κλίμα της εποχής.
Η ώριμη Γιουρσενάρ αφήνει τους κλασικούς συγγραφείς κατά μέρος, αρχίζοντας πλέον να ασχολείται με σύγχρονες πένες, αλλά και σοσιαλιστικές και αναρχικές θεωρίες, με αποτέλεσμα οι απόψεις της να παίρνουν πλέον έναν σαφή αριστερό προσανατολισμό.
Ιδιαίτερα στενή ήταν η σχέση της Γιουρσενάρ με την Ελλάδα και η αγάπη της για τον Ελληνικό πολιτισμό. Επιμελήθηκε την ανθολογία ελληνικής ποίησης Το στεφάνι και η λύρα και εξέδωσε το δοκίμιο Κριτική παρουσίαση του Κ. Π. Καβάφη. Ήταν φίλη της Ιωάννας Χατζηνικολή, η οποία εξέδωσε τα βιβλία της στα Ελληνικά, και διατηρούσε σχέσεις μεταξύ άλλων και με τον Ανδρέα Εμπειρίκο. Η Ελλάδα ήταν ένας από τους αγαπημένος προορισμούς των αναρίθμητων ταξιδιών της.
Η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ βραβεύτηκε εκτεταμένα για το λογοτεχνικό της έργο από τη Γαλλία, το Βέλγιο και τις ΗΠΑ, την ίδια ώρα που της απονεμήθηκε τιμητικά ο τίτλος της καθηγήτριας πανεπιστημιακής έδρας από το Smith College, το Colby College και το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, καθώς επίσης το 1979 γίνεται μέλος της Βελγικής Ακαδημίας της Γαλλικής Ακαδημίας (1980) και της Αμερικανικής (1982). Η εκλογή της μάλιστα ως μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας έμελλε να σταθεί ορόσημο: ο περίβλεπτος θεσμός έσπασε μια παράδοση 345 ετών όταν δέχθηκε τη Γιουρσενάρ ως την πρώτη γυναίκα ανάμεσα στους σαράντα «αθανάτους».Το ανέκδοτο της εποχής θέλει την ανδροκρατούμενη Ακαδημία να αναγκάζεται να αλλάξει τις επιγραφές της τουαλέτας σε «Ανδρών» και «Γιουρσενάρ»
Η Γιουρσενάρ ταξίδευε ακατάπαυστα σε όλο τον κόσμο σχεδόν μέχρι τον θάνατό της. Η περίφημη συγγραφέας πέθανε στις 17 Δεκεμβρίου 1987, σε ηλικία 84 ετών, από επιπλοκές που ακολούθησαν εγκεφαλικό επεισόδιο. Ο πρόεδρος της Γαλλίας Ζακ Σιράκ σχολίασε: «Τα γαλλικά γράμματα έχασαν μόλις μια εξαιρετική γυναίκα».
Σήμα-κατατεθέν του λογοτεχνικού της ύφους δεν θα είναι άλλο από την ανασυγκρότηση ιστορικών εποχών, μπολιάζοντάς τες με σύγχρονα θέματα, γεγονός που θα την εκτόξευε στη φήμη.
Η συνεισφορά της στην παγκόσμια λογοτεχνία αναγνωρίστηκε μέσα από αναρίθμητες διακρίσεις, αλλά και την ενασχόλησή της φυσικά με τα πάντα σχεδόν: μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιήματα, θεατρικά έργα, μελέτες, δοκίμια, άρθρα, αλλά και σημαντικό μεταφραστικό έργο.
Βιβλιογραφία
Το σύνολο σχεδόν του συγγραφικού έργου της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ κυκλοφορεί μεταφρασμένο στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Χατζηνικολή σε μετάφραση της Ιωάννας Δ. Χατζηνικολή:
- Alexis (Αλέξης, 1929)
- La nouvelle Eurydice (Η νέα Ευρυδίκη, 1931)
- Πίνδαρος (1932)
- Denier du rêve Ο οβολός του ονείρου (1934, αναθεωρημένο 1958-1959)
- Feux (Φωτιές, 1936)
- Διηγήματα της Ανατολής (1938)
- Les Songes et les Sorts (Τα όνειρα και οι μοίρες, 1938)
- Le Coup de grâce (Η χαριστική βολή, 1939)
- Mémoires d’Hadrien (Αδριανού Απομνημονεύματα, 1951)
- Électre ou la Chute des masques (Ηλέκτρα ή πέφτουν οι μάσκες, 1954)
- Présentation critique de Constantin Cavafy 1863-1933, suivie d’ une traduction intégrale des ses Poèmes (Κριτική παρουσίαση του Κωνσταντίνου Καβάφη με μετάφραση όλων των ποιημάτων του, 1958) σε μετάφραση Γ. Π. Σαββίδη
- Sous bénéfice d’ inventaire (Επ’ ωφελεία απογραφής, ελλην. τίτλος “Με την επιφύλαξη της εξακρίβωσης”, 1962)
- Œuvre au noir (Έργο σε μαύρο, ελλην.τίτλος : Η Άβυσσος, 1968)
- Θέατρο Ι και ΙΙ (1971)
- “Le Labyrinthe du monde” (Ο Λαβύρινθος του κόσμου)
- *Souvenirs pieux (Ευλαβικές αναμνήσεις, 1974)
- Archives du Nord (Αρχεία του Βορρά, 1977)
- Quoi ? L’ Éternité (Τί; Η αιωνιότητα, 1988)
- La Couronne et la Lyre (Το στεφάνι και η λύρα, ανθολογία αρχαίων ελληνικών ποιημάτων, 1979)
- Mishima ou la Vision du vide (Μισίμα ή το όραμα του κενού, 1980)
- Με ανοιχτά τα μάτια (1981)
- Anna, Soror (1981)
- Comme l’ eau qui coule (Σαν το νερό που κυλάει, 1982)
- Le Temps, ce grand sculpteur (Η σμίλη του χρόνου, 1984)
- Le Tour de la prison (Ο γύρος της φυλακής, 1991)