Ομιλία της Γεωργίας Πετράκη* 30/10/2019
Το βιβλίο που παρουσιάζουμε, «Αόρατες γυναίκες» της Καρολίν Περέζ, αποτελείται από 450 σελίδες μαζί με τη βιβλιογραφία, τις οποίες διάβασα αφιερώνοντάς τους το πολύτιμο τριήμερο μου. Δεν παραπονιέμαι, όπως έγραψα στο FB, γιατί το βιβλίο αξίζει το κόπο να διαβαστεί και σε αποζημιώνει για την αφιέρωση που απαιτεί το διάβασμα του!
Έχει 16 κεφάλαια σε 6 μέρη (Καθημερινή ζωή/Ο χωρος εργασίας/ο σχεδιασμός/Πηγαίνοντας στον γιατρό/Δημόσια ζωή/Όταν κάτι πηγαίνει στραβά) και έναν επίλογο
Ποια είναι η προβληματική και το βασικό επιχείρημα του βιβλίου;
Η συγγραφέας ξεκινάει με την παραδοχή, την οποία εξετάζει εμπειρικά σε διαφορετικά πεδία, κατά μήκος των κεφαλαίων της ότι οι άνδρες θεωρούνται ότι συνιστούν το πρότυπο ανθρώπου και ότι αυτό συνιστά θεμελιώδες στοιχείο για τη δομή της ανθρώπινης κοινωνίας. Η αρσενική εμπειρία, η αρσενική προοπτική θεωρείται καθολική ενώ η γυναικεία εμπειρία-δηλαδή η εμπειρία του μισού παγκόσμιου πληθυσμού-θεωρείται πιο ειδική. Ακριβώς αυτή η ταύτιση του ανδρικού με το καθολικό οδηγεί στη θεώρηση των γυναικών ως μειονότητας, με περιορισμένη ταυτότητα και υποκειμενική οπτική.
Το ότι το αρσενικό θεωρείται καθολικό είναι ένα από τα αίτια του έμφυλου κενού δεδομένων, επειδή οι γυναίκες δεν είναι ορατές και δεν τις θυμούνται, επειδή τα δεδομένα που αφορούν τους άντρες αποτελούν την πλειονότητα όσων γνωρίζουμε. Οι γυναίκες αγνοούνται. Δεν είναι απαραίτητες-στον πολιτισμό-στην ιστορία, στα δεδομένα ως εκ τούτου γίνονται αόρατες.
Η ταύτιση άντρα ανθρώπου παρατηρείται στο επίπεδο της γλώσσας: Η ενσωματωμένη στη γλώσσα μεροληψία υπέρ των ανδρών αποτυπώνει την ανδροκρατούμενη θεώρηση του κόσμου.
Η λέξη man (άνθρωπος/άντρας χρησιμοποιείται με τόσο αμφίσημο τρόπο που είναι αδύνατον να γνωρίζουμε αν αναφέρεται στους άντρες ή γενικά στο ανθρώπινο είδος. Στην πραγματικότητα η λέξη άνθρωπος που υποτίθεται ότι σημαίνει το ανθρώπινο είδος, είναι ταυτόσημη της λέξης αρσενικό, λέει η συγγραφέας (σ 27) σύμφωνα με την οποία τα τελευταία 40 χρόνια πολυάριθμες μελέτες πάνω σε πολλές γλώσσες καταλήγουν σταθερά στο συμπέρασμα πως όταν έχουμε γενικευτική χρήση του αρσενικού γένους (δηλαδή χρήση του αρσενικού άρθρου ή γένους με ουδέτερο τρόπο) αυτό σημαίνει ότι δεν το εκλαμβάνουμε γενικευτικά. Αντίθετα στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων θεωρούμε ότι γίνεται αναφορά στο αρσενικό. Η γενικευτική χρήση του αρσενικού γένους υπονοεί τον άντρα αν και «θέλει» να αναφέρεται στο ανθρώπινο γένος.
Η συγγραφέας παρακολουθεί την έλλειψη δεδομένων με βάση το φύλο σε διάφορους τομείς: αστικές αναπλάσεις-αστικός σχεδιασμός, ιατρικό τομέα, τεχνολογικό τομέα, αρχιτεκτονική, διαδικασίες κρίσεων, ειρηνευτικές διαδικασίες. Και αναλύει τις επιπτώσεις/τις συνέπειες της μη ύπαρξης δεδομένων για τις ίδιες τις γυναίκες/και της μη συμμετοχής τους στους σχεδιασμούς της ζωής σε διάφορα πεδία. Από τους τομείς που αναλύονται θα επιλέξω να παρουσιάσω ορισμένα παραδείγματα κάπως αναλυτικά προκειμένου να κατανοήσουμε τη σκέψη της συγγραφέως και τη χρησιμότητα της συμβολής της. Τα δύο πρώτα παραδείγματα εντάσσονται σε αυτό που η ίδια ονομάζει καθημερινή ζωή. Ενώ το τρίτο κατά σειρά αφορά τον ιατρικό κλάδο.
Καθημερινή ζωή: Οι πολιτικές εκχιονισμού/οι δημόσιες συγκοινωνίες
Η συγγραφέας αναφέρεται στις πολιτικές των τοπικών αρχών σουηδικής πόλης οι οποίες γίνονται αντικείμενο κριτικής με βάση την οπτική της ισότητας των φύλων. Στη πόλη Καρλσκόγκα και σε άλλους δήμους ο εκχιονισμός ξεκινούσε από τις κεντρικές οδικές αρτηρίες και στη συνέχεια κατέληγε στους ποδηλατοδρόμους και στα πεζοδρόμια. Κάτι που επηρεάζει διαφορετικά άντρες και γυναίκες καθώς τα δύο φύλα μετακινούνται με αρκετά διαφορετικούς τρόπους. Έτσι, σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα, σε σχέση με τους άνδρες οι γυναίκες μετακινούνται συχνότερα είτε πεζή είτε με τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Ταυτόχρονα, σε παγκόσμιο επίπεδο, η οδήγηση ως επί το πλείστον ανδροκρατείται και στην περίπτωση που ένα νοικοκυριό διαθέτει αυτοκίνητο, τον πρώτο λόγο στη χρήση του έχει ο άντρας, ακόμα και στη Σουηδία. Οι άντρες έχουν συνήθως ένα σχετικά απλό μοτίβο διαδρομής: Μετακίνηση εντός και εκτός πόλης 2 φορές ημερησίως. Αντίθετα το μοτίβο διαδρομής των γυναικών είναι συνήθως πιο περίπλοκο. Η τυπική γυναικεία διαδρομή περιλαμβάνει π.χ. τη συνοδεία των παιδιών στο σχολείο, πριν τη δουλειά, τη μεταφορά ηλικιωμένων συγγενών για ιατρική περίθαλψη καθώς και τα ψώνια της ημέρας κατά την επιστροφή στο σπίτι. Πρόκειται για τη λεγόμενη αλυσιδωτή μετακίνηση, δηλαδή ένα μοτίβο διαδρομής με αρκετές διασυνδεδεμένες μικρότερες διαδρομές, το οποίο εχει καταγραφεί στην πραγματικότητα των γυναικών παγκοσμίως. Αυτή η διαφοροποίηση στις μετακινήσεις των δύο φύλων παρατηρείται παντού στην Ευρώπη, όπου οι γυναίκες έχουν διπλάσιες πιθανότητες να μεταφέρουν τα παιδιά από το σχολείο στο σπίτι ακόμα και αν δουλεύουν και οι δύο γονείς. Στη περίπτωση της σουηδικής πόλης, μέσα από την έμφυλη προσέγγιση ομάδας πρωτοβουλίας με την οπτική του φύλου, εγινε φανερό ότι το φαινομενικά ουδέτερο ως προς τα δύο φύλα πρόγραμμα του εκχιονισμού δεν ήταν στην πραγματικότητα καθόλου ουδέτερο. Έτσι οι δημοτικές αρχές άλλαξαν τις οδηγίες εκχιονισμού και έδωσαν προτεραιότητα στους πεζούς και στο επιβατικό κοινό.
Η συγγραφέας αρνείται μια συνωμοσιολογική προσέγγιση εις βάρος των γυναικών. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα το αρχικό εκχιονιστικό πρόγραμμα στη σουηδική πόλη δεν είχε σκοπίμως σχεδιαστεί για να ωφελήσει τους άνδρες εις βάρος των γυναικών, αλλά προέκυψε ως αποτέλεσμα ενός έμφυλου κενού δεδομένων, δηλαδή της έλλειψης δεδομένων που κατηγοριοποιούν τις ανάγκες με βάση τα φύλα και άρα παίρνουν υπ’ όψιν τις ανάγκες των γυναικών. Οι άντρες που αρχικά σχεδίασαν το πρόγραμμα γνώριζαν τις προσωπικές τους ανάγκες στη μετακίνηση και έκαναν αντίστοιχους σχεδιασμούς. Δεν επεδίωξαν εσκεμμένα να αποκλείσουν τις γυναίκες. Απλώς δεν τις έλαβαν υπ’ όψιν. Δεν σκέφτηκαν το ενδεχόμενο να διαφέρουν οι ανάγκες των γυναικών. Συνεπώς το κενό δεδομένων είναι αποτέλεσμα της απουσίας γυναικών από τον αρχικό σχεδιασμό: Επίσης εκτός από τον άνω λόγο υπάρχει και ένας άλλος, σύμφωνα με τον οποίο θεωρείται απλώς πιο δύσκολο να συλλέξουν στοιχεία για τις γυναίκες. «Οι γυναίκες έχουν πολύ πιο περίπλοκα μοτίβα στις διαδρομές τους». Και οι αρμόδιοι για τις μεταφορές δεν ενδιαφέρονται για τις μη τυπικές μετακινήσεις των γυναικών. Σύμφωνα με άλλα επιχειρήματα, «από τη πλευρά των μεταφορέων υπάρχει η αντίληψη ότι οι ανάγκες είναι καθολικές. Άντρες και γυναίκες εχουν τις ίδιες ανάγκες». Κάτι που είναι αναληθές όπως δείχνει η συγγραφέας.
Ο κλάδος των μεταφορών ως επάγγελμα «ως επί το πλείστον ανδροκρατείται» Κι έτσι υπάρχει μια μεροληπτική στάση που πηγάζει από την προσωπική τους εμπειρία. Δηλαδή οι μηχανικοί ασχολούνται-επικεντρώνονται κυρίως στην κινητικότητα που σχετίζεται με την απασχόληση. Τα σταθερά ωράρια εργασίας, σχεδιασμός με βάση τις ώρες αιχμής. Κάτι το οποίο οπωσδήποτε αποτελεί μια σημαντική διάσταση. Όμως το πρόγραμμα μετακινήσεων των γυναικών που συνήθως βρίσκεται εκτός των ωρών αιχμής, αγνοείται. Και η μεροληψία μπορεί να αφορά και τις προτεραιότητες των κυβερνητικών δαπανών: όπου το οδικό δίκτυο αποτελεί τη προφανή επιλογή με απορρόφηση σημαντικών κονδυλίων ενώ ταυτόχρονα μειώνεται η χρηματοδότηση των αστικών συγκοινωνιών-δηλαδή του συνηθέστερου τρόπου μετακίνησης των γυναικών (αναφορά στη ΜΒρετανία τη περίοδο 2014-17).
Επιπλέον έχει αναφορά στις καλές πρακτικές στην Βιέννη, (στις σελ 62) και στη Βαρκελώνη (σελ. 62 και 65).
Η κατάσταση δυσχεραίνεται από το γεγονός ότι δεν τηρούνται δεδομένα σε σχέση με τη χρήση των λεωφορείων ή των σιδηροδρόμων κατά φύλο παρόλο που αυτές οι πληροφορίες είναι ζωτικές για το προγραμματισμό ενός συστήματος μεταφορών που ικανοποιεί σωστά το επιβατικό κοινό στο σύνολό του. Έτσι δημιουργείται ένα κενό δεδομένων από τον τρόπο που σε όλο τον κόσμο οι οργανισμοί μεταφορών παρουσιάζουν τα δεδομένα τους. Π.χ. η ετήσια έκθεση στατιστικών στοιχείων μεταφορών του αρμόδιου υπουργείου στο ΗΒ. Δεν τηρούνται στοιχεία για τις μετακινήσεις για παροχή φροντίδας, που είναι παγκοσμίως ο κύριος σκοπός μετακίνησης των γυναικών, ενώ αντίστοιχα τηρούνται ακριβή δεδομένα για τις μετακινήσεις για εργασιακούς σκοπούς που είναι παγκοσμίως κύριος σκοπός μετακίνησης των αντρών..
Το συμπέρασμα της ανάλυσης της συγγραφέως είναι ότι θα πρέπει να σχεδιαστούν συγκοινωνιακά συστήματα που θα επιτρέπουν στις γυναίκες να επιτελούν την άμισθη εργασία τους (αλυσιδωτές μετακινήσεις ανάμεσα σε γειτονιές – υπολογίζεται ότι η άτυπη εργασία φροντίδας που επιτελούν οι γυναίκες συμβάλει κατά 10 τρις δολάρια στο ετήσιο παγκόσμιο ΑΕΠ) καταφέρνοντας παράλληλα να φτάσουν στο γραφείο τους.
Οι δημόσιες τουαλέτες
Η συγγραφέας περιγράφει το μεροληπτικό υπέρ των ανδρών σχεδιασμό των δημόσιων τουαλετών, σε χώρες λιγότερο αναπτυγμένες αλλά και στον αναπτυγμένο κόσμο όπου συχνά οι γυναίκες υπερ-συνωστίζονται –όπως πολύ καλά γνωρίζουμε– ενώ οι τουαλέτες των ανδρών είναι συχνά άδειες και όπου σε κάποιες περιπτώσεις στις οποίες αναφέρεται αναλυτικά, η μετατροπή των τουαλετών σε ουδέτερες ως προς τα φύλα χρήσεις μειώνει ακόμα περισσότερο τη δυνατότητα χρήσης των γυναικών που έτσι και αλλιώς είναι διαφορετική -διότι οι γυναίκες χρειάζονται έως και 2,3 φόρες περισσότερο χρόνο από τους άνδρες για να χρησιμοποιήσουν τη τουαλέτα. Βέβαια η συγγραφέας δείχνει ότι το πρόβλημα των δημόσιων τουαλετών είναι παγκόσμιο, αφού το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού στερείται επαρκούς πρόσβασης σε τουαλέτες. Παράλληλα, και στον πλούσιο κόσμο οι δημόσιες τουαλέτες μειώνονται. Όμως το πρόβλημα είναι ιδιαίτερο για τις γυναίκες διότι θεωρείται ότι οι άνδρες μπορούν να ουρήσουν παντού, κάτι το οποίο στις γυναίκες είναι αδιανόητο. Επιπλέον οι δημόσιες τουαλέτες είναι συχνά χώροι παρενόχλησης. Και πολλές μελέτες και έρευνες μας δείχνουν ότι οι γυναίκες συχνά φοβούνται στο δημόσιο χώρο, κάτι που διαφοροποιείται και με βάση ταξικά (φτωχότερες γυναίκες σε υποβαθμισμένες γειτονιές) και φυλετικά χαρακτηριστικά (μετανάστριες). Και βέβαια και στο πεδίο αυτό τα δεδομένα που υπάρχουν όσον αφορά τις επιθετικές συμπεριφορές/τις απειλές/τη σεξουαλική παρενόχληση στο δημόσιο χώρο η στα μέσα μεταφοράς, είναι από ελλιπείς έως ανύπαρκτες.
Οι γυναίκες δεν υποβάλλουν καταγγελίες για διαφόρους λόγους (στίγμα, ντροπή κ.λπ., κάτι που συνιστά κεντρικό κοινωνικό πρόβλημα). Όμως κάποιες γυναίκες δεν υποβάλλουν καταγγελία για πιο απλούς λόγους, εύκολα αντιμετωπίσιμους: Σε όλο τον κόσμο παρατηρείται ελλιπής ενημέρωση των γυναικών ως προς το τι να κάνουν εάν υποστούν σεξουαλικά παρενόχληση ή επίθεση στα δημόσια μέσα μεταφοράς. Δηλαδή δεν υπάρχουν διαδικασίες για να ακολουθήσουν. Σε προσπάθεια ερευνητών να εξετάσουν πώς οι δημόσιες συγκοινωνίες στις ΗΠΑ αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της ασφάλειας των γυναικών στα δημόσια μέσα μεταφοράς, βρέθηκαν μπροστά σε ένα μεγάλο κενό. Οι διευθυντές ασφάλειας των υπηρεσιών επέμεναν «ότι τα ζητήματα ασφάλειας και προστασίας δεν καθορίζονται με βάση το φύλο». Ή ότι «τα στατιστικά δεδομένα του συστήματος δεν δείχνουν ότι οι γυναίκες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο» και άρα δεν υφίσταται ανάγκη σχεδιασμού με βάση το φύλο.
Ο αστικός σχεδιασμός και η μη επαρκής παροχή εγκαταστάσεων υγιεινής, είναι ένα ς από τους τρόπους με τους οποίους οι μηχανικοί αποκλείουν τις γυναίκες υλοποιώντας σχεδιασμούς που δεν παίρνουν υπ’ οψιν τις διαφορετικές ανάγκες κατά φύλο, τις ανάγκες των γυναικών. Όταν δεν συλλέγονται, και κυρίως δεν χρησιμοποιούνται, δεδομένα διαχωρισμένα κατά φύλο στον αστικό σχεδιασμό, η ακούσια μεροληψία υπερ των ανδρών εμφανίζεται στους πιο απρόσμενους χώρους.
Το πρώτο βήμα θα ήταν η παραδοχή του προβλήματος, ενώ το δεύτερο θα ήταν να σχεδιαστούν λύσεις από τους συγκοινωνιολόγους στη βάση στοιχείων (προσωπικό ασφαλείας, διαφανή στέγαστρα, τοποθεσία της στάσης, ενδιάμεσες στάσεις).
Στις ΗΠΑ οι υπηρεσιες δημόσιων συγκοινωνιών δεν είναι υποχρεωμένες δια νόμου –ουτε εχουν κανένα κινητρο– να συλλέγουν στοιχεια, και γιαυτό δεν το κάνουν.
Καλές πρακτικές: Πλατφόρμα χαρτογράφησης πλήθους Café-city σελ. 94 από 3 κοπέλες. Καινοτόμες λυσεις που δεν μπορούν να αποτελέσουν επαρκές υποκατάστατο της συλλογής και ανάλυσης δεδομένων σε επαγγελματικό ερευνητικό πλαίσιο
Οι γυναίκες στον ιατρικό τομέα
Αξίζει να αναφερθούμε στον ιατρικό τομέα διότι είναι τόσο σημαντικός για την ανθρώπινη ζωή, ενώ αποτελεί και ένα τομέα στον οποίο κυριαρχεί η ανδρική αυθεντία.
Η συγγραφέας αναλύει τις κυρίαρχες αντιλήψεις στο ιατρικό επάγγελμα με βάση τις οποίες εκπαιδεύονται οι γιατροί. Ιστορικά κυριαρχεί η πεποίθηση ότι δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές μεταξύ του ανδρικού και του γυναικείου σώματος, πέρα από το μέγεθος και το αναπαραγωγικό σύστημα και έτσι η ιατρική εστιάζει στον ανδρικό «κανόνα» χαρακτηρίζοντας ο,τιδηποτε παρεκκλίνει από αυτόν ως «ατυπικό». Υπάρχουν άπειρες αναφορές στον «τυπικό άντρα 70 κιλών» λες και η περίπτωση του καλύπτει και τα 2 φύλα. Όταν τελικά γίνεται αναφορά στις γυναίκες, αυτές παρουσιάζονται ως μια παραλλαγή του ανθρώπινου προτύπου. Στο πανεπιστήμιο οι γιατροί μαθαίνουν για τη φυσιολογία και τη γυναικεία φυσιολογία. Την ανατομία και την γυναικεία ανατομία. Αυτή η μεροληψία που ταυτίζει το ανδρικό με το ανθρώπινο χρονολογείται από την εποχή των αρχαίων, οι οποίοι αντιμετώπισαν το γυναικείο σώμα ως ακρωτηριασμένο (Αριστοτέλης) ή ανάποδο ανδρικό (ένας άνδρας που του έχουν γυρίσει τα έξω μέσα) μέχρι και το Φρόυντ που ορίζει το γυναικείο σώμα ως έλλειψη του φαλλού.
Οι σύγχρονοι γιατροί δεν αναφέρονται βέβαια σε τέτοιες εικόνες όμως η ταύτιση του ανδρικού σώματος με το ανθρώπινο παραμένει σε γενικές γραμμές.
Στα προγράμματα των ιατρικών σπουδών συστηματικά παραλείπονται τα θέματα που σχετιζονται με το φύλο. Ενώ στα βιβλία ανατομίας κυρίως φιγουράρουν μυώδη ανδρικά σώματα. Η διαπίστωση αυτή έχει σημασία διότι, σε αντίθεση με ότι υπέθετε η ανθρωπότητα επί χιλιετίες, οι διαφορές του φύλου είναι σημαντικές. Οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει διαφορές που σχετίζονται με το φύλο σε κάθε ιστό, και σύστημα οργάνων του ανθρωπίνου σώματος καθώς και στον επιπολασμό (συχνότητα στον γενικό πληθυσμό, όρος της επιδημιολογίας), τον κύκλο και τη σοβαρότητα της πλειονότητας των παθήσεων του ανθρώπου. Υπάρχουν διαφορές φύλου στις βασικές λειτουργίες της καρδιάς, στη χωρητικότητα των πνευμόνων, ακόμα και στα κύτταρα μας.
Εξακολουθούν να υπάρχουν τεράστια ιατρικά κενά στα δεδομένα των φύλων που πρέπει να καλυφθούν αλλά τα τελευταία είκοσι χρόνια εχει αποδειχθεί περίτρανα ότι οι γυναίκες δεν είναι απλώς μικρόσωμοι άνδρες: τα ανδρικά και τα γυναικεία σώματα διαφέρουν σε κυτταρικό επίπεδο. Όμως αυτό, σύμφωνα με τη συγγραφέα, δεν διδάσκεται.
Οι γυναίκες εξαιρούνται σε μεγάλο βαθμό από τις ιατρικές έρευνες με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν επαρκή δεδομένα. Π.χ. λόγω του συστηματικού αποκλεισμού των γυναικών από τις κλινικές δοκιμές, δεν διαθέτουμε αξιόπιστα δεδομένα για τη θεραπεία οποιουδήποτε προβλήματος υγείας αντιμετωπίζουν οι έγκυες. (ΕΙΤΖ σελ. 259), επίσης σελ. 258/259).
Η αποτυχία συμπερίληψης των γυναικών στα εγχειρίδια ανατομίας, όπως και η συμπερίληψη τους στις ιατρικές δοκιμές είναι ένα ιστορικό πρόβλημα που έχει τις ρίζες του στην αντιμετώπιση του ανδρικού σώματος ως του εξ ορισμού ανθρώπινου σώματος. Και αυτό εξακολουθεί να μην αμφισβητείται. Ενώ κάποια μέλη της ιατρικής ερευνητικής κοινότητας επιμένουν, παρά τις αποδείξεις για το αντίθετο, ότι το βιολογικό φύλο δεν εχει σημασία. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ένα άρθρο του 2014 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Scientific American στο οποίο εκφραζόταν η άποψη ότι η συμπερίληψη και των 2 φύλων σε πειράματα αποτελούσε σπατάλη πόρων. Άλλα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται είναι ότι τα θηλυκά σώματα τόσο στη περίπτωση των ανθρώπων όσο και των ζώων είναι υπερβολικά πολύπλοκα, ευμετάβλητα και πολυδάπανα για να γίνουν αντικείμενα έρευνας. Ο αποκλεισμός τους γίνεται αποδεκτός στο όνομα της απλούστευσης.
Το πιο ενοχλητικό, σύμφωνα με τη συγγραφέα, είναι ότι υπάρχει έμφυλο κενό δεδομένων, αφού τα θηλυκά δεν περιλαμβάνονται καν σε μελέτες ζώων ακόμα και για ασθένειες που είναι πιο διαδεδομένες στο γυναικείο φύλο. Όμως τόσο στις μελέτες ζώων όσο και ανθρώπων, όταν το φύλο τελικά αναλύεται, στις κυτταρικές μελέτες εντοπίζονται σημαντικές διαφορές. Δεν θα μπώ σ’ αυτές. Και η συγγραφέας αναρωτιέται πόσες θεραπείες έχουν στερηθεί οι γυναίκες επειδή δεν είχαν καμία επίδραση στα αρσενικά κύτταρα στα οποία δοκιμάστηκαν κατά αποκλειστικότητα,.
Τα τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί κάποιες προσπάθειες εξαναγκασμού των επιστημόνων προς την κατεύθυνση της σωστής εκπροσώπησης των θηλυκών σωμάτων στην ιατρική ερευνα. Στις ΗΠΑ απο το 1993 είναι παράνομο να μην περιλαμβάνονται οι γυναίκες σε ομοσπονδιακά χρηματοδοτούμενες κλινικές δοκιμές, στην Αυστραλία έχουν θεσπιστεί παρόμοιοι κανόνες, ενώ η ΕΕ προχώρησε παραπέρα, απαιτώντας παράλληλα την έρευνα και στα 2 φύλα στις προκλινικές μελέτες στα ζώα. Χαρακτηριστικά πίσω έχει μείνει το Ηνωμένο Βασίλειο.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η βασική συμβολή του βιβλίου αναδεικνύει τα κενά στη γνώση μας για τη ζωή εν κοινωνία των γυναικών σε τρεις βασικούς τομείς, συγκεκριμένα τις 3 συνιστώσες που καθορίζουν τη σχέση των γυναικών με αυτό τον κόσμο: Η πρώτη από αυτές τις συνιστώσες είναι το γυναικείο σώμα. Η συστηματική παράλειψη συμπερίληψης του γυναικείου σώματος στο σχεδιασμό, ιατρικό-τεχνολογικό-αρχιτεκτονικό- έχει οδηγήσει σε έναν κόσμο λιγότερο φιλόξενο και περισσότερο επικίνδυνο για τις γυναίκες. Η δεύτερη συνιστώσα αφορά τη σεξουαλική βία που ασκούν οι άντρες στις γυναίκες: Ο κόσμος σχεδιάζεται χωρίς να λαμβάνεται υπόψιν, χωρίς να υπολογίζουμε την υπαρξή της, το μέγεθός της, χωρίς να την λαμβάνουμε υποψιν στους σχεδιασμούς, επιτρέποντας έτσι τον περιορισμό της ελευθερίας των γυναικών. Η τρίτη συνιστώσα-την οποία η συγγραφέας τη θεωρεί πιο σημαντική σε ότι αφορά τον αντίκτυπο που έχει στις ζωές των γυναικών παγκοσμίως- είναι η άμισθη παροχή υπηρεσιών φροντίδας.
Η μη συλλογή δεδομένων σχετικά με τις γυναίκες και τις ζωές τους, σημαίνει ότι συνεχίζουμε να φυσικοποιούμε τις δυσμενείς διακρίσεις βάσει βιολογικού και κοινωνικού φύλου, ενώ κατά κάποιο τρόπο την ίδια στιγμή, δεν αντιλαμβανόμαστε καθόλου τις διακρίσεις αυτές.
Η συγγραφέας αναφέρεται στις «δικαιολογίες» που δίνονται για να εξηγηθούν τα κενά, στα δεδομένα που αφορούν τις ζωές των γυναικών. Η σημαντικότερη από αυτές, θεωρεί ότι είναι το ότι οι γυναίκες παραείναι πολύπλοκες για να ληφθούν υπόψιν. Τα γυναικεία σώματα είναι πολύ δυσαρμονικά, πολύ εμμηνορροϊκά και πολύ ορμονικά. Οι συνήθειες μετακίνησης των γυναικών είναι πολύπλοκες, τα προγράμματα εργασίας τους πολύ αφύσικα. Ο Λε Κορμπυζιέ ανέπτυξε ένα τυπικό ανθρώπινο μοντέλο για χρήση στην αρχιτεκτονική, ενώ το γυναικείο σώμα απορρίφθηκε ως ακατάλληλη πηγή αναλογικής αρμονίας.
Βεβαίως το απλό είναι πιο εύκολο και πιο οικονομικό. Ωστόσο το απλό δεν αντανακλά τη πραγματικότητα.
Η λύση για το κενό δεδομένων σε ότι αφορά το βιολογικό και το κοινωνικό φύλο είναι σαφής, σύμφωνα με τη συγγραφέα. Πρέπει να καλύψουμε το κενό της γυναικείας αντιπροσώπευσης.
Πρέπει να αυξήσουμε τη γυναικεία εκπροσώπηση σε όλους τους τομείς της ζωής. Όταν οι γυναίκες συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων, στην έρευνα, στην παραγωγή γνώσης, τοτε δεν λησμονούνται. Η ζωή και η οπτική των γυναικών βγαίνουν από τη σκιά. Καθώς περισσότερες γυναίκες τοποθετούνται σε θέσεις εξουσίας ή επιρροής, υπάρχει ένα άλλο μοτίβο που γίνεται ολοένα και πιο εμφανές: οι γυναίκες έχουν τις δικές τους εμπειρίες και δεν τις ξεχνούν, δεν ξεχνούν τόσο εύκολα οι γυναίκες ότι υπάρχουν και οι γυναίκες, κάτι το οποίο φαίνεται πως κάνουν οι άντρες.
Κλείνοντας:
Η συγγραφέας χρησιμοποιεί το παράδειγμα, που θεωρώ ότι έχει και ένα συμβολικό χαρακτήρα, της Νταϊάνα Τάμινα (Daiana Taimina) που ήταν μια Λετονή μαθηματικός, η οποία έλυσε ένα γεωμετρικό πρόβλημα που ταλάνιζε την κοινότητα των μαθηματικών, χρησιμοποιώντας το πλέξιμο με βελονάκι, στο οποίο ασκούνταν από μικρή, πλέκοντας διάφορα σχήματα που ανήκαν στην υπερβολική γεωμετρία ή ελλειπτική. Στην περίπτωση της Τάμινα, η παραδοσιακά γυναικεία δεξιότητα του πλεξίματος με βελονάκι ενώθηκε με την παραδοσιακά αντρική σφαίρα των μαθηματικών. Η Τάμινα παρέσχε τον συνδετικό κρίκο που αγνοούσαν οι άνδρες μαθηματικοί.
Μέσα από αυτό το παράδειγμα Η Περέζ θέλει να μας πει ότι η ιστορία της κάλυψης του έμφυλου κενού δεδομένων-εκτείνεται πέρα από τα δικαιώματα των γυναικών. Όταν αποκλείεται η μισή ανθρωπότητα από τον αστικό σχεδιασμό, την πολιτική, την ιατρική, την αρχιτεκτονική, τις ειρηνευτικές διαδικασίες, από τη παραγωγή γνώσης, ζημιωνόμαστε χάνοντας γνώσεις που μπορούν να μετασχηματίσουν τον κόσμο.
- Η Γεωργία Πετράκη είναι πρωτοβάθμια καθηγήτρια κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου
Ενημέρωση για το βιβλίο
Αόρατες Γυναίκες
Προκαταλήψεις και διακρίσεις σε έναν κόσμο για άντρες
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σειρά: Οξυγόνο
Συγγραφέας: Caroline Criado Perez
Μετάφραση: Κατερίνα Γουλέτη, Βασιλική Μήσιου
ISBN: 978-618-03-1705-3
Σελίδες: 464
Ημερομηνία Έκδοσης: 03/10/2019
Διαθέσιμο
Η Βρετανίδα ακτιβίστρια και δημοσιογράφος Caroline Criado Perez συγκεντρώνει για πρώτη φορά μελέτες περίπτωσης, ιστορίες και νέες έρευνες από όλο τον κόσμο που φωτίζουν τους υπόγειους τρόπους με τους οποίους οι γυναίκες αποκλείονται από την κυβερνητική πολιτική και την ιατρική έρευνα, την τεχνολογία, τους εργασιακούς χώρους, τον αστικό σχεδιασμό και τα μέσα ενημέρωσης. Το βιβλίο εκθέτει τα μεροληπτικά επιστημονικά δεδομένα που διαμορφώνουν έναν κόσμο που περιστρέφεται γύρω από το αντρικό σώμα και έχει άμεσες επιπτώσεις στην υγεία και την ευζωία των γυναικών. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
«Ένα βιβλίο που αλλάζει το παιχνίδι, μέσα από έναν καταιγισμό στοιχείων, που προκαλούν γέλιο, κλάμα αλλά και μελαγχολία, η συγγραφέας καταφέρνει να αποδείξει πέραν πάσης αμφιβολίας την αρχική της θέση, ότι ο κόσμος είναι φτιαγμένος για τους άντρες. Τρομερά πρωτότυπο!» (Times)